Халкаро савдо

 
6.4. Мамлакатнинг иқтисодий сиёсати ва тўлов баланси. 
 
Кўпгина давлатларда тўлов балансининг асосий қисмини жорий 
операциялар ташкил килади. Давлатнинг экспорт ва импорт қилган товар ва 
хизматлари мана шу ҳисобда акс эттирилади. Жорий операциялар ҳисоби 
таркибини жорий йилда ишлаб чиқарилган товар ва хизматлар ташкил қилгани 
учун давлатнинг милий даромади ҳисоби билан тўғридан-тўғри боғлиқ. Яъни, 
мамлакатда ишлаб-чиқарилиб хорижга сотилган товарлар ЯИМнинг бир 
қисмидир. Бу юздан тўлов балансидаги тақчиллик ёки ортиқ мамлакат миллий 
даромади ва бандлик даражаси билан бевосита алоқадордир. Жорий операциялар 
уч қисмга бўлиб ўрганилади: 
1. Товар тижорати. Товар экспорти мамлакатга валюта олиб киришнинг 
асосий йўлларидан биридир ва тўлов балансининг актив қисмига қайд қилинади. 
Бунинг тескарисига товар импорти пассив оперция ҳисобланиб тўлов 
балансининг пассив қисмида қайд қилинади. Экспорт қилинган товарлар 
тўплами билан импорт қилинган товарлар тўплами орасидаги фарқ савдо 
баланси деб юритилади. Савдо баланси тушунчаси тўлов баланси тушунчаси 
билан аралаштирилмаслиги керак. Тўлов баланси давлатнинг бутун хорижий 
даромад ва харажатларини қамраб олса, савдо баланси фақатгина товар эспорт ва 
импортини ўз ичига олади. 

---

105 
2. Халқаро хизматлар. Халқаро хизмат экспорт ва импорти ҳам жорий 
операциялар ҳисобида қайд қилинади. Халқаро хизматлар таркибига халқаро 
туризм, халқаро транспорт, халқаро банк ва суғурта хизматлари ва бошқа 
хизматлар киради. 
3. Бир тарафли трансферлар (unilateral transfer). Қаршилигида ҳеч қандай 
тўловни керакли қилмаганлиги учун бундай операциялар бир тарафли 
трансферлар дейилади (бу операциялар хайрия, эхсон кўринишида бўлади). 
4. Жорий операциялар баланси. Жорий операциялар ҳисобининг пассив ва 
актив қисимлари йиғиндиси орасидаги фарқ жорий операциялар баланси 
дейилади. Икки қисм йиғиндисининг бир-бирига тенг бўлиши жорий 
операциялар балансини мувозанатда эканлигини, актив қисмининг пасив 
қисмидан катта бўлиши жорий операциялар балансининг ортиқ эканлигини, 
тескари шароитда эса тақчилигини кўрсатади.
Сармоя ҳисоби. Тўлов баланси нуқтаи назаридан мамлакатга хориждан 
сармоя кириб келиши актив операциядир, акси эса пассив операциядир. Эътибор 
берилса, бундай хусусият товар ва хизмат оқимлари ҳолати билан тескаридир. 
Шу билан биргаликда ҳар иккала операциянинг мантиқи бир хилдир. Яъни, 
товар ва хизмат экспорти ҳам сармоя импорти ҳам мамлакатга валюта олиб 
келмоқда, аксинча шароитида эса мамлакатдан валюта чиқиб кетмокда.