Халцаро бобур фонди

ТЎҚҚИЗ ЮЗ ЎТТИЗ ОЛТИНЧИ(1529) ЙИЛ ВОҚЕАЛАРИ
М у ҳ арр ам о й и н и н г ун у ч и н ч и с и д а, 
сеш анба ку н и Ш иҳобидди н Х исрав би- 
лан Ш ай х М уҳам м ад Ғавс Гвалийардан 
Р аҳ и м д о д н и н г гу н о ҳ ларини сўраб кел- 
ди. Д ар в еш ваш ва ази з инсон эди. Ра- 
ҳим додни нг гуноҳини у к и ш и г а багиш- 
лаб, Ш айх Гуран билан Нурбек Гвалий- 
а р г а ю б о р и л д и . 
Г в а л и й а р н и б у л а р г а
т о п ш и р и б ...
... Б у лар н и к ў м а к к а юбордик. Кей- 
ин М уҳам м ад А ли ж ан г-ж ан г ж ўнати л- 
ди. И лгари бориш и т а й и н л а н га н Мулло 
Муҳиб А ли а с к а р л а р и етиб боргунича, 
А бду л ази з уларни ж о й и д ан қувлаб, бай- 
рогини олиб, Мулло Н еъм ат, Мулло До- 
вуд, М улло О поқнинг у каси ва я н а бир 
н е ч а к и ш и н и қ ў л г а т у ш и р и б , ш а ҳ и д
қили бд и . Б у лар етиб бориш гач, Муҳиб 
А ли н и н г тогаси Зо ҳ и р Табарий бостириб 
бориб ж а н г қ и л а д и , л е к и н унга ёрдам 
етиб б о р м а й д и , З о ҳ и р н и ў ш а е р д а ё қ
қ ў л г а о л ад и л ар , Муҳиб А ли ҳам уруш
пайти отдан й и қ и л а д и . Болту ён тараф- 
дан кириб, Муҳиб А ли ни олиб ч и қ ад и . 
Б ир к у р ў ҳ гач а бул ар ни нг ортидан қувиб 
к е л а д и л а р . М у ҳ ам м ад А л и ж ан г-ж ан г- 
н и н г қ о р а с и к ў р и н г а ч , т ў х т а й д и л а р .
Б и з г а д у ш м а н н и н г о дам лари я қ и н келиб 
қ о л д и , деган х а б а р л а р к ет м а-к ет к е л а
бош лади. Ж и б а (совут) кий иб , о тларга 
к е ж и м
солиб, қ у р о л л а н и б ж а н г г а от- 
л ан д и к . А р ав ал ар н и тортиб кел иш л ар и - 
ни буюрдим. Б ир курўҳ йўл босдик. Душ- 
ман одам лари орқага қ ай тган экан .
Д арёйи Хўрд к а т т а ги н а кўл эди. Сув- 
ни нг т а ш в и ш и н и қ и л и б ш у ерда тўхта- 
д и к . А р ав ал ар н и олдинга истеҳком қи- 
либ, з а н ж и р л а р билан у л ар н и н г гир ат- 
р о ф и н и боглаб ч и қ д и к . Р а а н а С ан г аа 
бениҳоя к ў п ж а н г ч и л а р и ва қ ў ш и н и би- 
лан олдинга юриш бош лади. Ҳиндустон 
одатига к ў р а, юз м ин гни бир л а к ва юз 
л а к н и бир к ар ў р деб ай тади л ар . У нинг 
ж а н г ч и л а р и ва л а ш к а р и и к к и м ин гга, 
в и л о я т и ўн к а р ў р г а етган э д и к и , унга 
бир л а к о т л и қ ж о й л аш и б , я ш а ш и мум- 
к и н эди. Ҳеч бир уру ш д а унга ёрдам қил- 
м аган, итоат этм аган ва в а ъ д а л а ш м а га н
бош ва б о ш л и қ л ар унга қ ў ш и л и б , унинг 
ҳ у к м у ф а р м о н л а р и н и б а ж а р а бошлади- 
л а р .
Унинг л а ш к а р и таф си лоти м ана бун- 
дай: Р аай Синг ва С аран гпур ҳукум ати- 
нинг эгаси С ал оҳидди нда ў ттиз м ин г от- 
л и қ қ а етадиган ер ва сув бор эди. Р ав ал
У дай С инг Б а г а р и й ўн и к к и м и н г от- 
л и қ қ а эга эд и. М е в а т н и н г ҳ о к и м л и г и
қўлид а булган 
Ҳ асан хон М еватий ни нг 
ўн и к к и м и н г, Б а ҳ о д и р Ҳ ам л о й д ар и й - 
ни нг тўрт м инг ва С атрави й К ей ч и й н и н г 
олти минг, Ж а р м а л П арам Дэв ва Ме- 
ват ҳ о к и м и н и н г тўрт минг ва Б ир Синг 
Дэв Ч а в ҳ а н н и н г тўрт м и н г о т л и қ қ а ета- 
диган ер-суви бор эди. Султон И скандар- 
ни нг ўгли М аҳм у д х о нни нг, гарчи вило- 
я т и б ў л м а с а ҳ а м , с а р д о р л и к н и ҳ а в а с
қ и л и б , ўн и к к и м инг о т л и қ л а ш к а р н и
сақларди. Б улар ҳисоблаб ч и қи л са, душ- 
ман и к к и минг л а к к и ш и г а етиб қолади.
Д у ш м а н н и н г к е л и ш и н и с е з и б , ўз 
қ а р о р и м и з н и қ аб у л қ и л и б а с к а р л а р н и
ш у н д а й с а ф л а д и к . М а р к а з г а п о д ш о ҳ
ҳ у зу р и д аг и хос о т л и қ а с к а р л а р қўйил- 
ди, м а р к а з н и н г ўнг қан о ти га Ч и н Темур 
С у л то н , М и р зо С у л а й м о н , Х о ж а Дўст 
Ҳованд, Юнус А ли , Ш оҳ М ансур барлос, 
Д арв еш М уҳам м ад сорбон, Абдулло ки- 
тобдор ва Дўст эш и к о га н и бош қа амир- 
л ар билан қ ў й и ш г а қарор қ и л д и к . Чап 
қ а н о т и г а с у л т о н Б а ҳ о в у д д и н Б а ҳ л у л
Л ў д и й н и н г ўгли А ловуддин, Ш ай х Зайн 
Х авоф ий, Н изом иддин А ли х а л и ф а н и н г
ўгли Амир Муҳиб А ли, Қ ў ч б екн и н г ука- 
си Турдибек, Қ ў ч б ек н и н г ўгли Шераф- 
ган ҳам да О ройиш хон, Х о ж а Ҳ усайн ва 
б о ш қ а к и ш и л а р и м и з н и с а ф л а д и к . Унг 
қан о тга ў зи м и з туриб, Ҳ индустон амир- 
л ар и д ан Х онихонон Д и ло в арх о н, Малик- 
дод К ар ан и й ва Ш ай х Гуран каби киш и- 
л ар н и х и з м а т и м и з д а у ш лаб т у р д и к . Ўнг 
қ а н о т г а я н а Қ о с и м Ҳ у с а й н С у л т о н ,
А ҳм ад Юсуф ўгл о қч и , Ҳ индубек қ авч и н , 
Х исрав к ў к а л д о ш , Қ ивомбек, Ўрдуш оҳ, 
В али хозин, Қ ар о қ ўэи ва М ар қ у л и Сий- 
стоний ва Х о ж а П аҳ л ав о н Б а д а х ш и й ва 
А б д у ш у к у р ҳ а м д а М а л и к Қ о си м Бобо 
Қ а ш қ а , ун и н г у к аси б ош қа мўғул баҳо- 
д и р л а р и б и л ан т а й и н л а н д и . У л а р н и н г
о ртид ан М и р ҳ ам а, М у ҳ ам м ад и й кў кал - 
дош , Х о ж а г и Асад бир неча й и ги т би- 
л а н м ў л ж а л л а н д и . Ч а п қ а н о т н и н г ўнг 
қ ў л и белгиси қ и л и б М аҳдий Х о ж а, Му-
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

БОБУ РНОМЛ
281
ҳ ам м ад Султон м ирзо, М аҳдий Султон- 
н и нг уғли Одил Султон, А бдулази з ми- 
рохўр ва М уҳам м ад ж ан г-ж ан г, Қутлуқ- 
қ а д а м қ а р о в у л , Ш оҳ Ҳ у с а й н Ё р а к и й , 
Ж о н и б ек а т к а ва Ҳиндустон ам ирлари - 
д а н С у л т о н А л о в у д д и н н и н г ў г и л л а р и
Ж а л о л х о н ва К ам олхон ҳам д а А ли хон, 
Ш ай х зо д а Ф ар м у л и й , Н изом хон Б ай ан а, 
М ўмин а т к а , Рустам ту р к м ан саройдаги 
хос ам ал д о р л ар и билан, б о ш қ а баҳодир- 
л а р , ғ о з и й л а р и х л о с б и л а н с а ф л а н и б , 
у р уш га бел боғладилар.
Н и зо м ид д ин А ли Х а л и ф а га Рум ғазо- 
ти т а р т и б и д а л а ш к а р л а р и м и з о л д и д а
б о р а д и г а н м и л т и қ л и л а р ва раъ д анд оэ- 
л а р н и * п а н а қ и л и ш у ч у н а р а в а л а р н и
к е л т и р и б з а н ж и р б и л ан б о ғл а ш л а р и н и
б у ю р д и к . С у л т о н М у ҳ а м м а д б а х ш и г а
я қ и н и м и з д а т у р и ш бую рилди. Зар у р иш 
ч иқиб қ о л ган д а унга б у ю р и ш и м и зн и , у 
эса я со в у л л а р ва т о вач и л ар га ай т и ш и , 
у лар эса б о ш л и қ л а р и г а е т к а з и ш и н и тай- 
и н л а д и к . Л а ш к а р н и н г ю риш и тартибга 
солингач, б о ш л и қ л а р ўз қ ў л и остидаги 
а с к а р л а р и билан бориб, ж о й -ж о й л ари га 
ту р д и л ар . Ундан к ей и н биз бу йр у қ бўл- 
м агу н и ч а ў р н и д ан бирор к и ш и қўзғал- 
масин ва то рухсат б ер м агу н и м и зч а май- 
донга кир и б ж а н г б о ш лам асин , деб фар- 
мон бердик.
К у нн ин г б ири нчи поси ў т и ш и билан 
ч а п ва ў н г қ а н о т л а р д а ш у н д а й у р у ш
б ў л д и к и , гўё зам и н н и з и л з и л а ва замон- 
ни тўполон босди. Д у ш м ан б изнинг ўнг 
қ а н о т и м и з д а н к и р и б к е л и б , Х и с р а в
к ў к а л д о ш ва М ал и к Қосим Бобо Қ аш қа- 
га қ а р ш и ҳ у ж у м г а ўтди. Ч и н Темур Сул- 
тонга у л ар га к ў м а к бериш учун етиб бо- 
р и ш б у ю р и л д и . У ж а с о р а т к ў р с а т и б , 
д у ш м а н н и қувиб, қ ў р и қ ч и л а р и сафини 
бузиб, у л ар н и м а р к а з қ ў ш и н и я қ и н и г а
суриб бориб қў й д и ва бу ғал аб ан ин г му- 
коф отин и ун и н г номи билан ат ад и к . Му- 
стаф о Р у м и й г а а р а в а л а р н и м а р к а з д а н
о л д и н р о қ қ а элтиш бую рилди. М и л т и қ ва 
з а р б з а н б и л а н д у ш м а н л а ш к а р и н и
тў хтовсиз ў қ қ а т у т д и л а р к и , баҳодирлар- 
н и н г к ў н г и л л а р и ё р и ш д и . Д у ш м а н д а н
ж у д а к ў п ч и л и г и н и н г т ан а си ер б ил ан 
б и т т а бўлди — у л а р н и фано ели олиб 
кетди.
Л е к и н воқеа ш унд ай булган эдики, 
Р аан а С ан гаан инг л а ш к а р и саф-саф бў- 
либ к е л а в е р а р д и . Мен ҳам одам ларим - 
дан я х ш и л а р и н и териб-териб олиб бир- 
би р и н и н г ортид ан ёр дам га ю борардим. 
Д астл аб Қ осим Ҳ усайн С ултон, А ҳ м ад
Ю нус ва Қ и в о м б е к к а ф ар м о н б ердим . 
Ундан к ей и н Ҳ индубек қ ав ч и н га фармон 
бердим. Сўнгра М уҳам м ад к ў к а л д о ш ва 
Х о ж аги Асадга ҳ у км қ ил д им . Ундан сўнг 
Юнус А ли, Ш оҳ М ансур барлос ва Аб- 
лулло китобдор, у л ар н и н г ортидан Дўст 
эш и к о ғ а ва М уҳам м ад Х ал и л ахтабеги 
к ў м а к к а юборилди. Д у ш м а н н и н г ўнг қа- 
нотидаги аск а р л а р и б изн инг жавонғор- 
га ҳ у ж у м қ и л д и ва ҳ ар саф ар бизнинг 
ихлоси баланд 
ғо зи й л а р и м и з душман- 
нинг бир тўдасини ў қ ём ғири билан ерга 
санчарди. Қ олган қи с м и н и эса қ и л и ч ва 
х а н ж а р ч ақм о ги билан тўппа-тўғри жа- 
ҳан н ам га равона қ и л ар д и . М ўмин ат к а , 
Р у с т а м т у р к м а н , М у л ло М аҳ м у д , А ли 
а т к а , М у ҳ а м м а д С ул то н м и р з о , Одил 
Султон, А бдулази з м ирохўр, Қ утлуққа- 
дам қ ар ав у л , М уҳам м ад А ли ж ан г-ж ан г 
ва Ш оҳ Ҳ у сай н Б о р а к и й м ўғул ғончи 
қ ў л б и л а н у р у ш г а т у ш и б , бир ж о й д а
қ а т т и қ о л и ш д и л а р . Х о ж а Ҳ асан девон 
дево н ийл ар (м аҳ к ам ад аг и л ар ) билан кў- 
м а к к а к е т д и . Б а р ч а б а ҳ о д и р л а р ж о н
олиб ж о н бериб к у р а ш и б , д у ш м а н д а н
қасос о лдилар. Ч у н к и д у ш м а н н и н г кўп- 
л и г и д ан уруш узоқ чўзил д и. Хос хизмат- 
к о р л ар ар ав ал ар ортида худди занж ир- 
даги ш ердек ту р и ш ар д и . У ларга марказ- 
нинг ўнг ва чап тар аф л ар и д а н милтиқ- 
л и л а р н и ўртага олиб ж а н г қ и л и ш л а р и н и
буюрдим. Б у й и г и т л ар худди з а н ж и р н и
гаж и б , узиб ч и қ қ а н ш ердек ўз бошига 
т у ш г а н и н и к ў р и б , ў з л а р и н и к о ф и р л а р
тўдасига уриб, қў л л ар и д ан н и м а и к и кел- 
са, қ и л д и л а р . Н од ир ул-аср А л и Қ ули 
қў л и о сти д аг и л ар билан м а р к аз олдида 
турди, ун и н г о дам лари м и л т и қ , зарбзан 
ва тош отиш билан банд эдилар.
Қ арасак, д у ш м анни нг ен ги л и ш и анча 
ч ў зи л д и . М ар к аэд аги а р а в а л а р н и н г ол- 
д и н р о қ қ а ю р и ш и га буйруқ бердик. Ўзи- 
миз ҳам уни нг ортидан ю рдик. Қўриқ- 
ч и л а р и м
ўнг ва сўл т а р а ф д а н ў н г ва 
чап қ а н о тл ар г а қараб, олдинга интилиб,
* Р а ъ д а н д о э — олов о т а д и г а н қ у р о л н и б о ш қ а р у в ч и .