Халцаро бобур фонди

Бажуз А б дул л оҳи кери хар им рўз,
Надида ҳ еч ш ояр р ў й и зарро.
Б я во й и зар тамаъ д о р а д зи ш оир,
М агар хоҳад гирифтав к е р и харро.
(М азмуни:
Б у к уи эшак олати Абдуллодан бошқа
Ҳеч шоир олтин бетини кўрмаган.
Биноий шоирлардан олтин тамаъ килади,
Улардан эшак олатин олармиди?!)
Я на М у заф ф ар м и р зо н и н г Хонзода- 
бегим и см л и хо ти н и н и Ҳ и ро тн и олгян- 
д аёқ идда м уд д атига боқм ай, ў зи га ни- 
к о ҳ л а б о л д и . Я н а қ о з и И х т и ё р б и л а н
Ҳ и р о т н и н г м аш ҳ у р ва қ о б и л и я т л и мул- 
л а л а р и д а н М уҳам м ад Мир Ю суфга, ўзи 
ом и б ў л и ш и г а қ а р а м а й , т аф си рдан са- 
боқ айтди. Я на Мулло Султон А ли Ма- 
ш ҳ а д и й б илан Б еҳзод м у савв и рн и н г тас- 
вир ва х ат и га қ а л а м тегизи б , ислоҳ қил - 
ди. Я на ҳар неча кунда бир бемаза байт 
ёзар ва м инбарда ў қити б, чорсуга ости-
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

БОБУРТТОМА
157
риб, ш а ҳ а р элидан ҳ ад я оларди. Гарчи 
Ш ай б о н и й хо н саҳа р х ез, беш в ақт намоз- 
ни т а р к қ и л м а й д и г а н , қ и р о а т и л м и н и
т у з у к к и н а б ил ад иган к и ш и бўлса-да, ле- 
к и н б у нд ай г ў л л а р ч а , а б л а ҳ л а р ч а , ко- 
ф и р л ар ч а сўз ва қ и л м и ш л а р ундан куп 
содир бўларди.
Ҳ и р о т н и о л г а н и д а н ўн-ўн беш кун 
ўтгач Қ аҳдистондан П ули Солорга келиб, 
бор л а ш к а р и н и Т е м у р С у л т о н б и л а н
У б ай д С у л т о н га б о ш л а т и б , М а ш ҳ а д д а
ғофил ўтирган А булм уҳси н м ирзо билан 
К еп ак м ирзо устига юборди. Б и р маро- 
таба Қ алотни б ер к и т и ш н и х аёл қ ил и п- 
ти л ар . Я н а бир маротаба бу л а ш к а р н и н г
к ел а ё т га н и н и
эптитиб, ўзга йўл билан 
Ш а й б о қ х о н н и н г усти га ю р м о қ ч и бўла- 
д и л ар . Б у ж у д а я х ш и хаёл экан . Аммо 
ҳеч и ш г а ва ҳеч қ ай си сўзга қ ар ор бера 
о л м ай ў т и р г а н д а Т ем у р С ултон б ил ан 
Убайд Султон л а ш к а р билан илдам ети- 
ш ад и л а р . М ирзолар ҳам ж а н г г а саф тор- 
тиб ч и қ а д и л а р . А булм уҳси н м ирзон и тез 
ен гад и л ар . К еп ак м ирзо озроқ к и ш и би- 
лан ак а с и н и н г ган им ига т аш ла н ад и . Уни 
ҳ ам ен гад и л ар . И к к а л а а к а -у к а н и қў л га 
т у ш и р а д и л а р . Б и р ерда ў ти р ғи зган л ар и - 
да, а к а - у к а бир-бирини қучиб, ўпи ш и б, 
в и д о л аш ад и л а р . А булм уҳси н м и рзо н инг 
қ ў р қ о қ л и г и намоён бўлади. К еп ак мир- 
зога аф ти д ан ҳеч н а р сан и н г ф ар қ и йў қ 
эди. И к к а л а м ирзон инг бош ларини Ш ай- 
боқхон П у ли Солорда эк ан и д а юборади- 
л а р .
Ш у орада Ш оҳбек ва у к аси Муҳам- 
мад М уқим Ш ай б о қ х он д ан ваҳ и м ага ту- 
шиб менга т ак р о р т ак р о р элчи ва мак- 
тублар юбориб, б и р д ам л и к ва х ай ри х о ҳ
л и к и зҳ о р қ и л д и л а р .
М уқим ҳам бир мактубида мени очиқ 
ч а қ и р г а н эди. Ўзбак в и ло я тн и бутунлай 
олган бундай пайтд а б изн инг қ араб тур- 
м о ғим и з муносиб кў р и н м ад и . Б у н ч а эл- 
ч и л а р ва м ак т у б л ар юбориб бизни тила- 
д и л ар , у л а р н и н г келиб м у л о зам ат қил- 
м о қ л а р и г а и ш о н ч и м и з қ о л м ад и . Б ар ч а 
бекл ар ва ф и к р и бутун к и ш и л а р билан 
к е н г а ш и б : л а ш к а р о т л а н с и н , бу арғун 
бек л ар и бизга қ ў ш и л г а н д а н сўнг Хуро- 
сон у сти га ю рам из ё бу л ар н и н г м а ъ қ у л
ва тўғри м асл аҳ а ти б илан б о ш қ а р еж а 
т у з а м и з , деган қ ар о р га к ел д и к . Б у н и ят 
билан Қ ан д аҳ ор сари йўлга т у ш д и к .
Я н гам Ҳабиба С ултонбегим юқори- 
да з и к р эт и л ган и д ек , қи зи М аъсум а Сул- 
тонбеги м ни Ҳ иротда к е л и ш г а н и м и з д е к
олиб к е л д и . Ғ азн и д а м у л о қо т қ и л д и к . 
Х исрав к ў к а л д о ш , С ултонқули чи н о қ ва 
Гадо й и Б и л о л Ҳ и р о т д а н қ о ч и б , И бни 
Ҳусайн мирзо қош ига боришган эдилар. 
Ундан А булмуҳсин мирзо қ о ш и га бора- 
дилар. У ердада ҳам тура олм ай, бизнинг 
қ ош и м и зга улар билан бирга келдилар.
Қалотга етганда бу ерга савдо қилга- 
ни келган кўп Ҳиндустон савдогарларига 
дуч келдик, қоча олмадилар. Л а ш к а р эли 
у л а р устига етиб бордилар. К ў п ч и л и к , 
бундай ёвгарчилик пайти душман вилоя- 
тига келганни таламоқ керак деган муло- 
ҳ а з а н и б и л д и р и б , м ен и к ў н д и р м о қ ч и
бўлишди. Мен рози бўлмадим. Дедимки: 
„С ав д о г ар н и н г не гу н о ҳ и бор? Б у н д ай
майда-чуйда фойдадан Тангри розилиги- 
ни ўртага қў йи б к еч сак , бунинг эвазига 
Т ан гр и таоло к а т т а - к а т т а ф о йд ани на- 
сиб қилгусид ир. Ч унончи, ушбу бир неча 
кун аввал Ғ и л ж и г а ҳ у ж у м г а отлангани- 
м изда м аҳм ан д афғоний қўй ва мол, аҳ- 
лу аёли билан л а ш к а р д а н бир йиғоч на- 
рида эди, к ў п ч и л и г и н г и з уни талам оқ- 
чи бўлдингиз. Мен мулоҳаза қилиб, рози 
б ў л м аганд и м . Эртасигаёқ Тангри таоло 
Ғ и л ж и д аг и ғаним аф ғо н и й н и н г м олидан 
л а ш к а р эл ига ш у н ч а л и к кўп ў л ж а на- 
сиб этд и к и , ҳеч бир ҳ у ж у м д а б унчалик 
қ ў й т у ш м а ган э д и “ . Қ алотдан ўтиб, бу 
савдогарлардан ҳад я расми бўйича бир 
на р сал ар олинди.
К о б у л н и о л г а н д а н сў н г Х у р о со н га 
к е т и ш и г а р у х с а т б ер и л га н М и р зо х о н , 
Хуросондан ч и қ қ а н д а у ерда қолган Аб- 
д ураззоқ мирзо биз Қ алотдан ўтганим из- 
да Қ ан даҳордан қочиб к ел д и л ар .
Б и ҳ а р м и р з о н и н г на б и р аси — Ж а - 
ҳ о н ги р м и р з о н и н г ў ғл и П и р м у ҳ а м м а д
м ирзо, бу П и р м у ҳ ам м ад м и р зо н и н г она- 
си ш у и к к и м ирзо билан келиб бизга қў- 
ш и л д и . Ш оҳбек билан М уқим га: „Сиз- 
л а р н и н г сўзи нгиз билан бу ерга келдик. 
Ў з б а к д е к ёв Х у р о со н н и олд и, кел ин г! 
Д а в л а т б а р қ а р о р л и г и учун с и з л а р н и н г
и тт и ф о қ ва х а й р и х о ҳ л и г и н г и з д а бирор 
қ ар о р га к е л а й л и к “ , деган м азм унда хат 
ва к и ш и л а р ж ў н а ти л д и .
Х ат ёзган л ар и ва бизни чорлаганла- 
р идан М уқим ва Ш оҳбек м у тлақо тониб,
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

158