Халцаро бобур фонди

22 — Бпбурнома
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

170
БОБУРНОМА
Ў ш а п а й т л ар и Б ҳ и р а , Хушоб ва Ча- 
ноб ҳ у к у м а т и Мир А л и н и н г на б и р аси
Гози хонн инг ўғли С аййид А л и х о н га те- 
ги ш л и эди. Хутбани И скандар Б аҳ л у л- 
ни нг отига ўқити б, унга итоат қ и л ар д и . 
Л а ш к а р т ў п л аг ан и м и зд а н ваҳ и м ага ту- 
шиб, Б ҳ и р а н и таш лаб Б аҳ ат дарёсидан 
ўтиб, Б ҳ и р а қ и ш л о қ л а р и д я н Ш и р ко тн и
ўзига ж ой қи л и б олди. Б и р и к к и йилдан 
к ей и н бизни деб Саййид А лихон билан 
афгон бадгумон бўлди. У ҳам ш у сабаб- 
дан қ ў р қ у в ва ваҳ и м ага тутпиб, бу вило- 
я т л а р н и ў ш а п а й т л а р и Л о ҳ ў р ҳ о к и м и
бўлган Татархон ю суфхайл ўғли Давлат- 
х о н г а т о п ш и р д и . Д а в л а т х о н Б ҳ и р а н и
кат т а ўғли А л и х о н га берган эди ва у ш а 
п а й ти Б ҳ и р а А л и х о н н и н г тасар р у ф и д а 
эди. Д а в л а т х о н н и н г отаси — Т атар х о н 
Ҳ индустонни ҳ у ж у м қ ил и б қ ў л г а олган 
ва Б а ҳ л у л н и п о д ш о ҳ қ и л и б к ў т а р г а н
олти-етти сардорн инг бири эди. Саҳринд 
ҳ ам д а С атл у ж дарёси ш и м о л и й вилоят- 
л а р и н и н г ҳам м аси мана ш у Т атархонда 
эди. Б у в и л о я т л а р н и н г ж а м и уч курўҳ- 
дан к ў п р о қ к ел ад и . 
Султон И ск ан д а р
под ш о ҳ л иги пайтида, Т атархон ўлгани 
д ан с ў н г , бу в и л о я т н и Т а т а р х о н н и н г
ўғи л л ар и д ан олиб қў й г ан д и . Мен Кобул 
в и л о я т и г а к ел ган йи л дан б и р -и к к и йил 
бурунроқ Султон Иброҳим биргина Ла- 
ҳ ўр ни Д ав л а тх о н га берган эди.
Э ртаси б а ъ з и к е р а к л и е р л а р г а ҳу- 
ж у м ч и л а р юборилди. Ш у ку н и Б ҳ и р ан и
сайр қи л д и м . Сангархон ж а н ж у ҳ а ўш а 
к у н и от кел тир и б совға қ и л д и ва хизм а- 
тим га к и р и ш и н и билдирди.
О йнинг й и ги р м а и к к и н ч и с и д а , чор 
шанба к у н и , Б ҳ и р а н и н г улуғлари ва кат- 
та ер эгал ар и н и чорлаб, бу юртда тўрт 
юя м ин г ш о ҳ р у х и й моли ам он бериш ла- 
рига қарор қил и б, назо р атч и ла р тайин- 
л анди. Я на отланиб, сайр қ и л д и к , кема- 
га кириб, м а ъ ж у н ед ик. Б ҳ и р а ва Ху- 
шобда ўтирган б ал у ж л а р олдига Ҳ айдар 
а ъ л а м д о р н и ю борган э д и к . П а й ш а н б а
к ун и саҳар да бир гулбодом т ў р и қ отни 
т о р т и қ қ и л и б кел т и р и б , х и з м а т и м и з г а
к и р и ш л а р и н и б и л д и р д и л а р . А с к ар л ар - 
нинг Б ҳ и р а х а л қ и г а зулм ўтказиб , улар- 
ни т ал о н -т о р о ж қ и л а ё т г а н л и г и ҳ а қ и д а
хабар кел д и. Одам ж ў н а ти б , б ебош ли к 
қ и л г а н а с к а р л а р н и н г б а ъ з и л а р и ж азо га 
т о р т и л д и , б а ъ з и л а р и н и н г б у р н и н и те- 
ш иб, қ ў ш и н олдида а й л а н т и р и б чиқди- 
л ар .
Ж у м а ку н и Хушоб элидан арз қилув- 
чи кел д и. Ш оҳ Ҳ асан ва ТПоҳ Ш у ж о ъ
а р ғ у н н и н г Х у ш о б га б о р и ш л а р и тайи н- 
л анд и .
Ойнинг йи гирм а беш инчисида, шан- 
ба куни шоҳ Ҳасанни Хушобга ж ў н а тд и к.
Я к ш а н б а ку н и ш унд ай ём ғир ёғди ки, 
бутун д ал ал ар н и сув босиб кетди. Бҳи- 
ра билан қ ў ш и н т у ш ган боғлар уртаси- 
да к и ч и к ш ўрсув бор эди. П еш нн намо- 
зигача 
к а т т а бир дарёдек бўлди. Бҳи- 
р ан и н г я қ и н и д а бир ўқ о тим и масофа- 
дан к ў п р о қ ер гача кечиб ўтиб бўлмас- 
ди, од ам л ар сузиб ўтар эдилар. И к к и на- 
моз о р аси да оқиб к и р г а н су в л ар н и то- 
м ош а қ и л и ш учун о тландим .
Ёгин ва ж а л а ш ундай к у ч а й д и к и , я н а 
қ ай ти б , ўрдага к е л и ш д а в аҳ и м а босди. 
И к к и намоз орасида ў ш а ҳосил бўлган 
к атта сувдан сузиб ўтдим. А ск ар л ар хам 
қ а т т и қ қ ў р қ д и . У лардан к ў п ч и л и ги ўтов- 
л а р и ва оғир п а р т о л л а р и н и қ о л д и р и б , 
сонут ва к и й и м -я р о ғ л а р и н и э г н и л ар и г а 
илиб, о т л ар и н и я л а н ғ о ч л аб сувдан сузиб 
ў тд ил ар . Б утун д а л ал ар сув билан лим- 
мо-лим тў л ган эди. Эрталаб дарёдан ке- 
м ял ар н и к ел ти р и б , а с к а р л а р н и н г купчи- 
л иги чоди р л ар и ва п а р то л л ар и н и кема- 
да олиб ўтдилар. Тушга я қ и н Қ ўчбекнинг 
о дам лари д ар ён и н г бир ш а р ъ и й юқори- 
сидан к е ч и к топди. Қ олган к и ш и л а р ке- 
ч и к о р қ ал и ўтдилар.
Б ҳ и р а қ ў р го н и н и н г ичида, Ж аҳ о н н а- 
мо деб а т ал ад и г ан ж о й д а бир к у н туриб, 
с е ш а н б а к у н и э р т а л а б ж ў н а б к е т д и к .
Ё м ғи р ва селдан х а в о т и р л а н и б , Б ҳ и р а
ш и м о л и д а ги б а л а н д л и к к а ж о й л а ш д и к . 
Б ҳ и р я а ҳ о л и с и т а қ а б б у л ё р м о ғ и г а *
э ъ т и б о р с и з л и к қ и л а ё т г а н э д и л ар , тўрт 
ж о йга саркор белгилаб, б ек л ар га ғайрат 
қ и л и б , бу иш н и б и ти р и ш бую рилди. Б ир 
с а р к о р л и к — Х ал и ф ага , я н а бир саркор- 
л и к — Қ ў ч б е к к а , бири Д ўст Н о си р га , 
тўр тинч и с а р к о р л и к С аййид Қосим би- 
лан Муҳиб А л и г а т о п ш и р и л д и .
* 
Т ақ аб б у л ерм оғи — қаб ул з т и л и ш а қ ч а с и , к и ч и к ҳ у к у м а т н и н г к а т т а ҳ у к у м а т г а бўй с у н га н л и ги
қ аб ул э т и л и ш и н и сураб юборгян йки к е л т и р г а н ол ти н а қ ч а с и .
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

БОБУРНОМЛ
171
Т у р к л а р г а т е г и ш л и в и л о я т л а р н и
ў з и м и з н и к и деб б и л ган и м и з боис у ер- 
л ар д а т ал о н -то ро ж бўлм ади. Х а л қ ора- 
сида ҳ ар доим агар т у р к л ар га т еги ш л и
в и л о я т л а р га сулҳ ту зи ш учун элчи бор- 
са, ҳ у к м д о р л ар ул ар ни танг аҳ волга сол- 
м ай д и л ар , деган гап юрарди.
Ш у боис раби ул-аввал о й и н и н г бо- 
ш и д а, п ай ш ан б а ку ни , Мулло Муршид- 
ни Султон И б р о ҳ и м н и н г о л д и га, отаси 
Султон И ск ан д а р ў ш а беш-олти ой ичи- 
да ўлиб, Ҳ инд сал т ан ат и м унга т е к к а н
эди, э л ч и л и к к а тайи нл аб , бир қ ар ч и ға й
юбориб, қ ад и м д ан т у р кл ар га тегиш ли ви- 
л о я т л а р н и сў р ад и к. Д ав л а тх о н га ва Сул- 
тон И броҳим га битилган х а т л а р н и топ- 
ш ириб , о ғзак и я н а бир неча суа айтиб, 
М у л л о М у р ш и д г а р у х с а т б е р д и к . Бу 
Ҳ и н д и с т о н х а л қ и , а й н и қ с а , а ф ғ о н л а р
ф аросат ва ақ л д а н й и р о қ , соғлом ф и к р
ва тадбир билан и ш к ў р и ш д а н узоқ бул- 
ган ғал ат и о д ам л ар булар экан , на душ- 
м а н л и к ю р и ш -т у р и ш и н и қ и л а о л ад ил ар 
ва на д ў стл и к йўл- й ў р и ғи н и биладилар. 
Б орган о д ам и м и зн и Д ав латхо н бир неча 
ку н Л а ҳ ў р д а у ш лати б турди, уни на ўэи 
кўрд и, на х атн и И броҳимга юборди. Бор- 
ган од ам и м и з бир неча ойдан к ей и н ҳеч 
бир ж авоб олм ай Кобулга к елди.
О й н и н г и к к и н ч и с и д а , ж у м а к у н и
Ш а й б о қ п и ёд а ва Д а р в е ш А л и п и ёд а, 
ҳозирда у м и л т и қ ч и бўлганди, Кобулдан 
хаб ар л ар к е л т и р д и л ар . Ҳ инд о л ни нг ту- 
ғи л гя н л и ги х абари ни ҳам к е л т и р д и л ар . 
Б у х а б а р Ҳ и н д н и аабт э т и ш п а й т и д а
к е л г а н и учун я х ш и л и к к а йўйиб Ҳ индол 
деб от қ ў й д и м . Қ ан барбек ҳам Б ал х д а н
М уҳ ам м ад Зам о н м и р зо н и н г х ат л ар и н и
к е л т и р д и .
Э ртаси девон ( м а ҳ к а м а ) й и ғ и л и ш и
т а р қ а л г а н и д а н сўнг сай р га отланиб, ке- 
м а г а к и р и б , а р а қ и ч и л д и . Б а з м а ҳ л и
Х о ж а Дўст Хованд, Х исрав М ирим, Мир- 
зо қ у л и М уҳ ам м ад ий , А ҳ м ад и й , Гадойи, 
Н у ъм о н Л а н гар х о н , Р у ҳ д ам , Қосим Али 
т а р ё қ и й , Юсуф А л и , Т ен гр и қ у л и эдилар. 
К ем ан и н г т у м ш у қ т ар аф и да усти текис 
т а х т асу п а ў р н а ти л ган д и . Мен бир неча 
к и ш и б и л ан ш у ерда ў т и р га н д и м . Я на 
бир н е ч а к и ш и т а х т а с у п а н и н г о сти д а 
ў т и р г а н д и л а р , к е м а н и н г дум тар аф и д а 
ҳам ў ти р ад и ган ер бор эди — М уҳамма- 
дий, Гадойи ва Н у ъм он ўш а ерда ўтир-
д илар. Аср нам ози п а й т и гач а а р а қ ичил- 
ди. А р а қ н и н г б ад х ўр л иги дан зада бўлиб, 
бу томонда ў т и рган л ар билан келиш иб , 
м а ъ ж у н ед ик. К ем ан и н г нариги учида- 
ги л а р м а ъ ж у н еган и м и ан и б и л и ш м ад и , 
ф а қ а т а р а қ н и н г ў зи н и ги н а ич иш ди.
Кем адан хуфтон намози пайти отла- 
ниб, кечаси л аш к ар го ҳ га к елдик. Муҳам- 
мадий билан Гадойи мени ар ақ ичади деб 
ў й л а ш и б , м уноси б х и з м а т қ и л м о қ л и к
ни ят и д а а р а қ к ў заси н и от устида навбат- 
м а - н а в б а т к ў т а р и б , а ж о й и б н а ш ъ а ва 
о ч иқ чеҳра билан кир и б келиб: „Б унд ай 
қ о р о н ғ у к е ч а д а к ў з а н и ў з и м и з навб ат 
билан кўтариб к е л д и к “ , дедилар. К ейин 
б и л д и л а р к и , суҳбат бош қача экан , кай- 
ф и я т ҳам б ош қача. Б и р о вл ар м аъ ж у н - 
дян, биро вл ар ар а қ д а н маст эди. Маъ- 
ж у н суҳбати билан чоғир суҳбати бир- 
б и р и г а т ў ғ р и к е л м а г а н л и г и боис к ў п
х и ж о л а т б ўлди лар. Мен улар га, суҳбат- 
ни т ў х т ат м а н г, ар ақ ичгиси кеган одам 
а р а қ ичсин, м а ъ ж у н ейитпни хоҳлаган- 
лар м а ъ ж у н есин; ҳеч к и м бир-бирига 
қ а р ш и л и к кўрсатиб, ортиқча гап-сўз қил- 
м асин, дедим. Б а ъ з и л а р ар ақ и чдилар, 
б я ъ а и л а р м а ъ ж у н е д и л а р . А н ч а в а қ т
т а к а л л у ф билан зиёф ат давом этди. Бо- 
бож он Қ ўнб узи й зи ёф атда й ў қ эди, оқ 
уйг а к е л г а н д а у н и ч а қ и р т и р д и к , а р а қ
ичи ш и н и илтимос қ и л д и к . Турди Муҳам- 
мад қ и п ч о қ н и ҳам ч ақ и р т и р и б , мастлар 
б и л а н ҳ а м с у ҳ б а т қ и л д и к . М а ъ ж у н д а н
с а р х у ш б ў л г а н л а р билан я р ақ д ан маст 
б ў л г а н л а р н и н г г а п и б и р - б и р и г а асл о
тўғри кел м ай д и . М астлар ҳ ар тараф дан 
т у т у р и қ с и з гап л ар н и ай та б о ш лади лар, 
б аҳ сл ар и асосан, м а ъ ж у н ва м аъ ж у н и й - 
лар га т е г а ж о қ л и к қ и л и ш эди. Бобожон 
ҳам м аст б ўл и б , а н ч а г и н а т у т у р и қ с и з
г а п л а р а й т д и . Турди М у ҳ а м м а д га ҳам 
м а с т л а р т ў л д и р и б - т ў л д и р и б к е т м а - к е т
қ ад аҳ узатиб, оз ф урсатда масти беҳуш- 
га а й л а н т и р д и л а р . У л а р н и ҳ а р қ а н ч а
қ а й т а р и ш г а ҳ а р а к а т қ и л с а к ҳам , фой- 
даси бўлм ади. М астликда ан ч аг и н а ғал- 
ва к ў т ар и л д и . Суҳбат бем азал аш иб кет- 
ди, ҳ ам м а ҳар т ар аф га т ар қ ал д и .
О йнинг б еш ин чи сида, душ анба куни 
Б ҳ и р а ви ло я ти Ҳ и н д у б ек к а берилди.
С е ш а н б а к у н и Ч а н о б в и л о я т и н и
Ҳ усайн и к р а к к а и н о я т қ и л и б , у нга ва 
ч а н о б л и к л а р г а у й л а р и г а к е т и ш л а р и
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

172
БОБУРНОМЛ
учун рухсат бердик. Ўша к у н л ар и Сай- 
йи д А л и х о н н и н г М и н у ч е ҳ р х о н и с м л и
уғли бизни деб Ҳ индустондан ю қориги 
йўл билан к ел аётган эк ан , Т атар гаккар- 
га дуч келибди. Т атар Г а к к а р уни уш- 
лаб олиб, қў йи б юбормай, қ и з и н и бериб 
куёв кил и бд и . А нча в а қ т ў ш а ерда колиб 
к етган д и , келиб х и зм ат и м га к и р и ш и н и
билдирди.
Нилоб ва Б ҳ и р а тоғлари оралиғида- 
ги ж у д ва ж а н ж у ҳ а х а л қ л а р и д а н таш
қ а р и , К а ш м и р то ғл ар и га ту таш и б кет- 
ган ж а т ва г у ж у р ҳам д а ў ш а то и ф ага 
мансуб ж у д а кўп эл л ар ҳар тараф ва ҳар 
т еп а л и к д а қ и ш л о қ л а р қуриб ўтирибди 
лар. У л а р н и н г ҳ о к и м и ва к ат т аси гак- 
к яр қ аб и л аси д и р. Б у л а р ҳам худди ж у д
ва ж а н ж у ҳ а н и н г у л у ғ л ар и д ек ҳ о к и м л и к
қ и л я д и л ар . Бу тоғлар этагида я ш а ётг ан
х а л қ л а р н и б о ш қар и ш ўш а й и л л а р и бир 
о т ан и н г авл о д и бўлган а м а к и в а ч ч а л а р
Татар г а к к а р билан Ҳ аатий Г а к к а р қў- 
лида эди. У л а р н и н г м у с т а ҳ к а м ер л ар и
сув ўйиб кетган ж о й л а р ва ж а р л и к л а р
эди. Т атар ер и н и н г номи П ар ҳ о л а бўлиб, 
қо р л и то ғл ар д ан ан ча п астда ж о й л а ш
ганди. Ҳ а а т и й н и н г е р л ар и т о қ қ а тута- 
шиб кетган . Бобухон Б исутга т еги ш л и
К о л а н ж а р н и ҳ а м Ҳ а а т и й ўз м у л к и г а
қўш иб олганди. Татар г а к к я р Д ав латхон 
билан уч р аш ган эди. Унга бироз бўйсун 
ганнам о бўлиб к ў р и н ар д и , Ҳ аати й билан 
эса у ч р аш м а ган д и . Унга нисбатан душ- 
м я н ч и л и к ва б у э г у н ч и л и к к а й ф и я т и д а
эд и . Т а т а р Ҳ и н д у с т о н б е к л а р и б и л а н
т и л б и р и к т и р и б ва ш а р т л а ш и б к е л и б
Ҳ а ат и й н и уэоқдан турий қ я м ал қилган- 
дек бўлиб ўтирарди.
Биэ Б ҳи р ад а экан им изд а ов баҳона- 
сида гафлатда қолган Ҳ аятий Татарнинг 
устига юриш қилиб, уни ўлдириб, ерла- 
ри-ю ҳ ар ам л ар и н и , н и м асики булса, ҳам- 
ма нарсасини эгал л ага н д и , қ у л г а кирит- 
дик. П еш ин намоэи пайти сайрга чиқиб, 
к е м а д а а р а қ и ч и л д и . М а ж л и с а ҳ л и
Д ўстбек, М ир зо қу л и, А ҳ м ад и й , Гадойи, 
М уҳам м ад Али ж а н г ж а н г асас*, Уғон- 
берди м ўғул, соэанда ва х о н андалардан 
Р у ҳ д а м , Б о б о ж о н , Қ о си м А л и , Ю суф 
А ли , Т ан гр и қ у л и , А булқосим , Р ам аэон 
л у л и хуфтон нам ози гача кем ада улфат-
ч и л и к қ и л д и к . Х у ф то н н а м о з и п а й т и
кем ад ан қ а т т и қ м аст бўлиб ч и қ д и к . Мен 
о тга м и н и б , қ ў л и м г а м а ш ъ а л н и олиб, 
дарё ёқаси д ан ўрдугача отнинг гоҳ у то- 
м онига, гоҳ бу том онига эги ли б, ж ил о в- 
ни қўйиб юбориб, отни учириб келибм ан. 
Ж у д а қ а т т и қ м аст бўлган э к а н м а н . Эр- 
таси га қ ў л и м д а м а ш ъ а л билан л а ш к а р - 
г о ҳ г а ч а о т н и н г ж и л о в и н и бўш қ ў й и б
к е л г а н и м н и ай ти б б е р д и л а р . Мен ҳеч 
нарсяни эслай олм ад им . Уйга келган им - 
да ан ча қ ай т қ и л и б м а н .
Ж у м а куни сайрга чиқиб, кем ада сув- 
дан ў тд и к . Н ар и ги тараф д яги боғларни, 
гуллаб ётган д ар а х т л а р н и , ш а к а р қ а м и ш
эк и л г а н ер л ар н и том ош а қи л и б , қуд у қ- 
дан сув о ладиган чарм ид и ш — далв ва 
ч а р х л а р н и к ў р д и к . Сувни қ ан д а й қ и л и б
тортиб ч и қ а р и ш л а р и н и сўряб, бир неча 
м ар та сув торттириб ҳам к ў р д и к . Сайр 
пай ти д а м а ъ ж у н едик. У ердан қай ти б
кел и б , к е м а г а к и р д и к . М и н у ч еҳ р х о н га 
тағин м а ъ ж у н бергандилар, ш унд ай маъ- 
ж у н и й — маст булиб қ о л д и к и , уни и к к и
киити қ ў л т и ғ и д а н к ў тар и б т у р ғи зд и л ар . 
Б и р м у д д ат д а р ё н и н г ў р т аси д а к е м а г а
л а н г а р таш лаб т у р д и к . К ейин дарё бўй- 
л яб , п а с т г а қ а р а б у эо қ с у зи б б о р д и к . 
Ундан сўнг я н а к ем ан и ю қ о р ига қараб 
т о р т ти р д и к . У ша кеча к е м а н и н г ўзида 
уйқу л аб , саҳ а р га я қ и н қар о р го ҳ га кел- 
дик.
Раби ул-аввал о й и н и н г ўни нч иси д а, 
тпанба к у н и офтоб ҳ ам ал б у р ж и г а ўтди. 
Ў ш а к у н и п е ш и н н а м о з и п а й т и с а й р
қ и л и ш г а чиқиб, кем ага кир и б ар ақ ичил- 
ди. М а ж л и с а ҳ л и Х о ж а Дўст Х ованд , 
Д ўстбек, М ирим , Мирэо Қ у л и , Муҳам- 
м ад ий , А ҳ м ад и й , Юнус А ли , М уҳам м ад 
А л и ж а н г - ж а н г , Г а д о й и т а ғ о й и , М ир 
Х у р д асас, с о з а н д а ва х о н а н д а л а р д а н
Р у ҳ д а м , Б о б о ж о н , Қ о си м А л и , Ю суф 
А л и , Т а н г р и қ у л и , Р ам азо н эдилар. Б и р
қ ў л т и қ қ а ки р и б , бир м уддат пастга қа- 
раб су зд и к , Б ҳ и р а тўғриси д ан ан ча паст- 
роқда кем ад ан ч и қ и б , к е ч к и намоз вақ- 
тида қ ў ш и н турган ерга етиб к ел д и к .
Ш у ку н и Шоҳ Ҳусайн Хушобдан кел- 
ди. К адимдан т у р кл ар га теги ш л и бўлган 
е р л а р н и с у р а б , ў р т а д а с у л ҳ т а к л и ф
қили б, уни э л ч и л и к к а юборган эдик, бел-
* Асас — тунги соқч и , м и рш я б.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

БОБУРНОМЛ
173
ги ланган пул л арн и н г купи қў л га тегди. 
И ссиқ ҳам я қ и н л а ш и б қолди. Ҳиндубек- 
ка к ў м а к учун Ш о ҳ м у ҳ ам м ад муҳрдор- 
ни, я н а бу иш га муносабати бўлган баъ- 
зи й и ги т л ар н и тайинлаб, ҳ ар б ирининг 
м авқ еи га я р а ш а т и р и к ч и л и г и учўн маош 
белгиланди. Бу ю р и ш л ар н и н г ундовчи ва 
сабабчиси Л а н гар х о н га Х ушобни иноят 
қилиб, байроқ бериб, унинг ҳам Ҳинду- 
б е к к а к ў м а к б е р и ш и г а қ а р о р қ и л д и к . 
Б ҳ и рад аги турк ва м аҳ ал л и й амалдорлар- 
н и н г м а о ш ва т а ъ м и н о т и н и
о ш и р и б , 
Ҳ инд уб екка қ ў м а к к а қў й д и к . Номи юқо- 
р и д а з и к р э т и л г а н М и н у ч е ҳ р х о н , я н а
М и н у ч е ҳ р н и н г қ а р и н д о ш -у р у г л а р и На- 
зар Али турк, Сангархон ж а н ж у ҳ а ва Ма- 
л и к Ҳ аст ж а н ж у ҳ а ш у л а р ж у м л аси д а н
эди.
Ушбу ви лоятдаги иш н и сулҳга кел- 
тириб, бироз б арқарорлаш тири б, раби ул- 
аввал ойи н и н г ўн биринчисида — якш ан- 
ба куни Б ҳ ир ад ан чиқиб, Кобулга йўнал- 
д ик. К а л д ак аҳ о р г а келиб т у ш д и к . У ша 
ку н и ҳам одатдан т а ш қ а р и ку ч ли 
бир 
емгир ёгди. Ч а к м о н л и -ч ак м о н си з к и ш и
бирдек бўлди. Қ ў ш и н н и н г охири кечқу- 
рун хуфтон намозигача етиб келди. Бу 
ерлар ва ҳ у ку м атн и н г обу тобини (сиру 
қ ир и ни ) я х ш и билган к и ш и л а р , ж ум ла- 
дан, гак к а р н и н г азал и й душ м ани бўлган 
ж а н ж у ҳ а Ҳ аатий г а к к а р н и бу ерлардаги 
энг ёмон к и ш и , деб м аълум от бердилар: 
йў л л ар д а қ а р о қ ч и л и к қ и л ад и , одамлар- 
ни тал айд и ; ш унд ай қ и л и ш к е р а к к и , ё 
уни нг ўзи бу ерларни таш лаб кетсин, ё 
уни нг қулоғин и я х ш и л а б бураб қ ў я й л и к .
Ш у н г а к е л и ш и б , э р т а с и г а Х о ж а
Мирмирон ва М ирим Носирни қолаётган 
қ ў ш и н г а бош б ў л и ш л а р и н и т а й и н л а б , 
пеш индан кейин қ ў ш и н д ан аж р али б чиқ- 
д и к ва Ҳ аатий гак к а р н и н г устига, Татар- 
ни улдириб, уни нг П ароладаги ерларини 
т а с а р р у ф и г а о л г а н и г а б и р н е ч а к у н
бўлганда, ўзи шу П аролада экан ида, буни 
з и к р ҳам этган ди к, илдам бордик.
Аср намози вақти да тўхтаб, отларга 
ем бердик, хуфтон намози чоғида у ер- 
дан ж ўнаб кетд ик . М алик Ҳастнинг Су- 
рупо исмли гуж ур н ав кар и йўлбошловчи 
бўлди. К ечаси й ў л д ан ад аш и б , саҳарга 
я қ и н тўх тад ик. Б ек М уҳаммад мўғулни 
қ аро р го ҳ г а қ а й т а р д и к . Тонг ёр и ш ганд а 
йўлга т у ш д и к . Кун ёйилганда совутлар-
ни к и й и б , о л д и н г а қ а р а б ю р д и к , бир 
ш а р ъ и й қ о л га н и д а П ар о л а н и н г қораси 
кўрин ди. Ҳ у ж у м чи лар н и олдинга таш- 
ладик. Ўнг қанотдаги аскарлар тўдаси Па- 
роланинг ш а р қ и й тарафидан борди. Ўнг 
қанотда ҳ ар акатл ан ад и ган Қўчбекни шу 
ўнг қ ан отдагилар ортидан к ў м а к к а юбор- 
дик. Чап қанотдагилар, м арказдаги ас- 
ка р л а р П ар о л ан и н г устига ти қ и л и б бо- 
риб қ о л и ш д и . Дўстбек чап қанотдан Па- 
р ол а у с т и г а б ор ган к и ш и л а р о р т и д а н
к ў м а к к а юборилди.
П арола ж а р л а р орасида ж о й л аш г а н . 
Унга олиб борадиган йўл и к к и т а . Бири 
ш а р қ и - ж а н у б и й йў л б ўлиб, у ж а р л а р
устидан ўтган. Б и з ш у йўл билан кел- 
д и к . И к к и т а р а ф и д а
сув ўйиб к етган
ж а р л а р ж о й л а ш г а н . П а р о л а н и н г я р и м
к у р ў ҳ и д ан бошлаб то дарвозага етгунча 
турт-беш ж о й д а й ў л н и н г и к к и томони- 
да ж а р л и к ҳосил бўлиб, ё л ғи зо ё қ йўл 
т у ш г а н к и , бу ерда бир ўқ о тим ича ора- 
л и қ масофани сақлаб б ири н-кетин тизи- 
либ ю рм оқ к е р а к . Я на битта йўли ғар- 
б и -ш им о л ий тарафдан бўлиб, бир кенг 
тог й ў л н и н г ичи билан келиб, П аролага 
олиб ч и қ а д и . У ҳ ам ёл ғи зо ё қ й ўл д и р . 
Б о ш қ а ҳеч бир тараф дан йўл йўц. Гарчи 
ш аҳ ар қўрғон ини нг девори ва ҳарбий ис- 
теҳком и бўлмаса-да, бироқ куч иш латиб 
эгал л аш учун ҳам қу л ай ери йўқ. Атро- 
фи е т т и -сак к и з-ў н қ а р и к ел ад и ган тик 
ж а р л и к л а р билан ўралган.
Чап қанотдаги к и ш и л а р олдинда — 
тор ж о й л а р д а н ў ти б , д а р в о з а том о нга 
сурилиб бордилар. Ҳ аатий ўттиз-қирқта- 
ча совутли ва кеж и м л и киш ил ар и , кўплаб 
пиёдаси билан ҳ у ж у м ч и л ар н и орқага су- 
риб к е л а б о ш л а д и . Ҳ у ж у м ч и л а р н и н г
ортида к ў м а к к а қу й и л ган Дўстбек етиб 
келиб, қ ат т и қ ж ан г қилди, д уш м аннинг 
ку п о д ам л ар и н и отдан қ у л ати б , босди. 
Уша ерларда ж асурлиги билан ш уҳрат 
топган Ҳ аатий г а к к а р ҳ ар қ ан ч а урин- 
масин, бардош беролмай қочди. Бу тор 
ерларда 
тўхтаб ж а н г қ и л о л м аган и д ек , 
қўрғонига етиб борганида қўрғонни мус- 
т а ҳ к а м ҳ и м о я л а ш г а ҳам қурби етмади. 
Ҳ у ж у м ч и л а р и м и з уни нг ортидан Паро- 
ла қўрғонининг ғарби-ш имолий тарафи- 
даги тор йўллар ва ж а р томондан қўрғон- 
га бостириб к ирди лар. Ҳ аати й н и н г танҳо 
ўзи қочиб чиқци. Б у ж ан гд а Дўстбек ўзи-
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

174