Халцаро бобур фонди

БОБУРНОМЛ
вондан ў т г а н и м и з д а , П у л и Р а в о н н и н г
ш аҳ ар т ар аф и га ёв о дам лари етди. Қо- 
с и м б е к н и н г ўғли Ҳ а м з а н и н г она томо- 
нидан бобоси Б анда А ли бек Иброҳимбек- 
ка қ и ч қ и р и б айтади: „Доим к ат т а кетиб 
ю рардинг. Т ўхта, қ и л и ч с о л и ш а й л и к “ . 
И б р о ҳ и м б е к м е н и н г ё н и м д а б о р а р д и . 
„Кел, не м о н ел и к бор?!“ деди.
Б е а қ л о д а м г и н а бу нд ай м а г л у б и я т
п а й т и д а қ и з и қ қ о н л и к қ и л а д и . Б е в а қ т
к е р и л и ш ! Т ў х т а ш ва п а й с а л г а с о л и ш
н а қ ти эмас эди, и л д ам ю р ав ер д и к . Ёв 
к и ш и л а р и б изн инг сў н гги м и зч а тартиб- 
с и з қ о ч а ё т г а н к и ш и л а р и м и з н и қ ў л г а
ту ш и ра-ту ш и р а к ел м о қ д ал ар . А х си н и н г 
бир ш ар ъ и си д а Гунбази Ч а м ан деган ер 
бор. Гунбази Ч а м ан д ан ўта солиб Ибро- 
ҳ и м б е к м ени ч о р л а д и . К ей и н б о қсам , 
Ш а й х Б о я з и д н и н г бир й и гити Иброҳим- 
б ек к а ў қ т е к к и з и п т и . Ж и л о в и м н и қай- 
тардим . Х онқули Б аён қу л и менинг ёним- 
да эди: „ Б е м а ҳ а л қ а й т м о қ б у “ , деди. 
Ж и л о в и м н и олиб йўлга туш ди . Сангга 
етгунча а к са р к и ш и м и з н и асир олдилар.
Санг Ахсидан и к к и ш ар ъ и й д и р . Санг- 
дан ўтгач, ортимизда ёв к иш иси кўрин- 
май, Санг суви юқориси бўйлаб юрдик. 
Ш унда с а к к и з к и ш и қолган эдик: Дўст 
Носир, Қанбар А ли Қосимбек, Х онқули 
Б аён қ у л и , М ирзоқули кў к ал д о ш , Ш оҳим 
Носир, Абдулқуддус Сайди Қаро, Х ож а 
Ҳусайний ва сакки зин чи мен эдим. Бу сув 
юқорисида бир й ў л ак учради. Б у пастқ- 
ам л и к ичи к и ш и назаридан йироқ хил- 
ват йўл. Ю қори томонга юриб я н а бир 
ЧУРУҚ п а с т қ а м л и к к а ту ш д и к . Кеч кира 
бош лаганида, пастқам ердан т е к и с л и к к а
ч иқил д и. Т ек исликда йироқдан бир қора 
кўринди. Элни назардан четда турғизиб, 
ўзим яёв бир т еп а л и к к а чиқиб қоровул- 
л и к қил аётганим д а, орқа тарафимиздан 
кў п отлиқ бир қ ир н ин г устига шитоб би- 
лан чиқди. У ларнинг кўп ёки озлигини 
ан и қ б илгунча бўлмади, отланиб йўлга 
тушдик.
Қ у в ғ и н ч и л а р й и ги р м а-й и г и р м а беш 
к и ш и экан. Қайд этилганидек, биз сак- 
к и з к и ш и эдик. А гар у пайтда бунча миқ- 
дор к и ш и экан и н и ан и қ билсак, яхш и- 
лаб уруш ардик. Б уларнинг орқасидан яна 
қ у вғи н ч и л ар к елиш аётгандир, деб ўйла- 
дик. Ш унинг учун тўхтам ай юравердик, 
қочган ғаним кўп бўлса ҳам оз қувувчи 
билан ю элаш а олмас. Бекорга айтмаган- 
л а р к и : „М аглуб сафга бир „ ҳ ай !“ сўзи 
к и ф о я д и р “ .
Х о н қ у л и деди: „ Б у н а қ а б ил ан бўл- 
майди, барчамизни қўлга олишади. И к к и 
я х ш и отни бу орадан олиб, сиз ва Мирзо- 
қули кўкалдош қўш от билан илдам юринг, 
эора, чиқа олсангиз“ . Ёмон маслаҳат эмас 
эди. Урушда иш имиз юришмагач, шу йўл 
билан қутулиш имкони бор эди. Ш у заҳо- 
ти бировни ёв орасида отдан тушириб қол- 
дирмоқлик хуш ёқмади. Охири ўзлари ҳам 
бирин-бирин батамом қолдилар. Бу мин- 
ган отим бироз сустроқ эди. Хонқули ту- 
ш иб отини берди. От устиданоқ сакраб 
миндим. Хонқули менинг отимга минди. 
Ушбу ҳолатда кейинда қолишган Шоҳим 
Носир билан Абдулқуддус Сайди Қарони 
асир олдилар. Хонқули ҳам қолди: ҳимоя 
на мадад пайти эмас эди. Отнинг ўэи қаёққа 
елдириб борса, ўша ё қ қ а к етард и к, оти 
юролмаган қолаверарди. Дўстбекнинг оти 
ҳам ҳолдан тойди, қолди. Бу минган отим 
ҳам сустлик қила бошлади. Қанбар Али 
тушиб отини берди, миндим. Қанбар Али 
ҳам отимга минди ва қолди. Х ож а Ҳусай- 
ний оқсоқ к и ш и эди, ўзини тепали клар 
сари тортди. Мен ва М ирзоқули кўкалдош
қолдик. Отнинг елиб юришга мадори қол- 
маган эди. И лдамгина бордик. Мирзоқу- 
л и н инг оти ҳам сустлик қ и л а бошлади. 
Мен: „Сени ташлаб қаерга борай, юравер, 
ўлик-тирик бир б ў л ай л и к“ , дедим. Анча 
вақт М ир зо қу л ига қараб юрдим. Охири 
М ирзоқули деди: „М енинг отим ҳолдан 
тойди. Кета олмассиз. Менга қараб қўлга 
тушманг. Юринг, зора, қутулиб чиқа ол- 
сангиз!“ . Мен ғалати бир ҳолатга тушдим. 
Мирзоқули ҳам қолди. Мен ёлғиз қолдим. 
Ёвдан и к к и киш и пайдо бўлди: бирининг 
оти Бобо Сайрамий, яна бири Банда Али. 
Менга я қ и н р о қ к ел д и л ар . Отим ҳолдан 
кетган эди ва т о ққ ач а ҳам бир курўҳга 
я қ и н йўл бор эди, бир тош уюми учради. 
„От ҳориди, тоғ ҳам йироқ, қ аё қ қ а борай?! 
Садоғимда ҳам йигирм атача ўқ бор эди, 
тушай. Б у тош уюмида ўқим борича оти- 
ш а й “ деб хаёл қ илдим .
Я на бир хаёл қи л д и м к и : „Зора, то ққа 
ета ол сам . Т о қ қ а ет га н д а н сў н гр а бир 
даста ў қ н и белим га санчиб, т о қ қ а тир- 
м а ш а й “ . Оёгим зарбига х ий ла иш ончим 
бор эди. Бу хаёл билан кетавердим. Отим- 
нинг илдам ю риш га мадори қолмаганди. 
Б улар ҳам ўқетар ерга етдилар. Мен ҳам 
ў қи м н и аяб отмадим. Б у л а р ҳам эҳтиёт 
бўлиб я қ и н р о қ келмадилар. У ша йўсинда
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

БОБУ РНОИЛ
97
эргашиб келиш авериш ди. Кун ботаётган- 
да то ққ а я қ и н л аш д и м . У лар баланд овоз- 
да дедилар: „Бундай қилиб қаерга бора- 
сиз? Ж аҳ о н ги р мирзони тутиб келтирди- 
л а р “ . Носир мирзо ҳам уларнинг қўлида 
эди. Бу сўзларидан мени х и й л а ваҳима 
босди. Сабаби ш уки, барчамиз унинг қўли- 
да бўлсак, хатар эҳтимоли кўпдир. Жа- 
воб бермадим, тог сари юранердим. Яна 
хи й л а йўл юргандан сўнг, я н а сўа айта 
бошладилар. Б у гал аввалгидан мулойим- 
роқ сўзлар эдилар. Отдан тушиб сўз айта 
бошладилар. Б уларнинг сўлига қ улоқ сол- 
м ай ю р ав ер д и м . Д а р а д а н ю қ о р и л а ш и б
бормоқдаман. Хуфтон намози пайтигача 
юрдим. Охири бир уйча келадиган тошга 
етдим, тошдан айланиб ўтдим. Й ирик тош- 
лар бошланиб, от юра олмади.
У лар ҳам ту ш д и л ар . Ҳ урм ат ва таъ- 
зим б илан ан ча м у л ой и м р о қ сўз бошла- 
д и л ар . „Б у н д а й қоронги кеча бўлса, йўл 
й ў қ , қ аер га бораси з?“ , д ейи ш ди . „Сизни 
Султон А ҳ м ад подш оҳ қ и л и б к ў т а р а д и " , 
деб о нтлар и ч и ш д и .
Мен д е д и м к и : „ М ен и н г к ў н г л и м у 
ё қ қ а т о р т м а я п ти . У ерга бориш ҳеч ҳам 
м у м к и н эмас. Агар с и зл а р н и н г хаёлин- 
гизда ўр и н л и х и з м а т қ и л и ш бўлса, бун- 
дай я х ш и и м к о н и я т эш и ги узоқ й и л л а р
ҳ ам топилм ас. Мени бир й ў л г а бошлан- 
г к и , х о н л а р о л д и г а б о р а й . С и з л а р г а
к ў н г и л л а р и н г и з т и л аган д ан к ў р а ортиқ- 
роқ р и о я т ва ш а ф қ а т қ и л а й . Й ўқ, агар 
буни қ и л м а с а н ги з , к ел ган й ў л и н ги з би- 
лан қ а й т и н г “ . М енинг олдим — омадим. 
Бу ҳам менга қ и л г а н бир я х ш и хизма- 
т ин гиэ бўлади.
„ К о ш к и к е л м а с а к эд и. К е л д и к м и , 
энди си зни бундай т аш л а б , қ а н д а й қай- 
тиб к ет а м и з ? А гар биз билан бормасан- 
ги з, м а й л и , қ а е р г а борсангиз ҳам хиз- 
м атин гизд а б ў л а й л и к “ дейишди.
„Унда сўзингиз чинлигига онт ичинг“ , 
дедим мен. Қ уръонни ўртага қўйиб онт 
и чдилар. Мен бир оз таски н топгандек 
бўлдим. „Ушбу д ар ан инг я қ и н и д а Кенг- 
қ ў л йўли бор деган эдилар. Ў ш а й ў л га 
б о ш л а н г“ , дедим . У лар онт ичган бўлса- 
л а р -д а , л е к и н т ў л и қ и ш о н ч й ў қ эди. 
У ла р н и и л га р и ў т к аз и б , ў зим ортлари- 
дан юрдим.
Б и р -и кк и к у р ў ҳ йўл борилиб эди, бир 
сой с у в и г а е т д и к . „ К е н г қ ў л й ў л и ш у 
э м а с м и к а н ? “ , деб сўрадим. У лар ин кор 
қ и л д и л а р . „У йўл х и й л а и л га р и д ад и р “ ,
дедилар. Кенгқўл йўли аслида шу экан. 
Б у л а р ё м о н л и к с о г и н и б , я ш и р д и л а р .
Я рим кечага бориб, яня бир сувга етдик. 
Ш у н д а у л ар: „ Б и л м а й ўтиб к е т и б м и з. 
К енгқўл йўли ортда қолибди", дедилар.
„Х ў ш , ни м а қ и л м о қ к е р а к ? “ дедим 
мен.
„О л д и м и зд а Ғаво й ўли я қ и н д и р . У 
й ў л б и л а н Ф а р к а т г а о ш а д и л а р “ , деб 
жавоб берилди. Ў ша йўлга бош лаш ди.
К е ч а н и н г т ў р т д а н уч қ и с м и ч а йўл 
ю р д и к . Ғаводан ч и қ и б к е л а д и г а н Кар- 
нон сойига ет д и к . „Сия ш у ерда туринг, 
мен бориб, Ғаво й ў л и н и т е к ш и р и б ке- 
л а й “ , деди Бобо С ай рам ий . А нча муд- 
датдан сўнг келди.
„ Б ў р к а б о ш л и қ бир н еча к и ш и бу 
йўлга келипти. Бундан ўтиб бўлмас“ деди. 
Бу сўзни эш итиб , ҳайрон бўлдим . Ора 
йўлда қолдим , тонг я қ и н у мақсад йироқ.
Мен дедим : „ Б и р ер га б о ш л а н г к и , 
кундуз унда бекиниб, кеча бўлгач, от-мот 
топиб, Х ўж анд сувини кечиб ўтиб, нари- 
ги соҳил бўйлаб Х ў ж ан д сари б о р ай л и к “ .
„Б у н д а бир т еп а л и к бор. Унда яши- 
р инса б ў л а д и “ , д ей и ш д и улар. К арнон 
қўргонбеги Б ан д а А ли эди. „О ти м и зга 
ва ў зи м и зга егу л и к топм асак бўлмайди. 
Мен К арнонга борай. Ҳ ар ни м а топилса
— к е л т и р а й “ , деди у. У ердан қ ай ти б
К арн онга ю зл ан д и к . К арнонга бир ку рўҳ 
қо л ган и д а т ў х т ад и к . Б ан д а А ли кетди, 
узоқ м уддат қолиб кетди. Тонг отиб кел- 
м оқда, у ҳеч келм асди . Х ийл а изтироб 
ч екдим . Тонг отганда Б анд а А ли илдам- 
лаб к елди. Отга ем иш к ел т и р м ад и . Учта 
нон к ел т и р д и . Ҳ ар б ири м из бир нонни 
қ ў й и н г а со л и б , ш и т о б б и л а н қ а й т и б , 
ю қ о р и т е п а л и к н и н г у ст и га ч и қ и б , бир 
ерда о т л а р н и боглаб, бир б а л а н д л и к к а
ч и қ и б , ҳар қ а й с и м и з ҳар тар аф га қоро- 
в у л л и к қ ил и б ути р д и к .
Т у ш га я қ и н л а ш и б қ о л га н д а А ҳ м ад
қ ав ч и н тўрт о т л и қ билан Ғаводан Ахси 
томонга ўтиб қолди. Б ир хаёлим Аҳмад 
қ авч ин ни чорлаб, ваъда ва м ойи лл и клар
б и л д и р и б , о т л а р и н и о л м о қ ч и б ў л д и м ; 
о тларим из бир кеча-кундуз ҳарбу зарбда 
эди, емиш ҳам емаган, хароб бўлган эди. 
Я на кўнгул чопмади: уларга иш она ол- 
м ад ик. Қ о ш и м д аги л а р билан ш унга ке- 
л и ш д и к : улар бу оқшом Карнонда бўла- 
дилар. Кечаси эҳтиёткорлик билан кириб 
отларини чиқара олсак, қ а ё қ қ а бўлсаям 
кетиш им кони тугилади.