Халцаро бобур фонди

27 — Бобурнома
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

210
БОБУРТЮМЛ
Б ед ан ал ар д ан бир тури б изн инг ерлар- 
га борадиган беданалардан к ат т ар о қ ва 
барвастароқдир. Я на бир бедана тури тар- 
қ а л г а н бўлиб, у б и зн и н г ер л ар га бора- 
диган беданалардан м айд ар о қ , қанотла- 
ри ва думи қизғити. Б у х и л бедана чир- 
дек тўда-тўда булиб учади. Яна бош қа 
бир х или бедананинг бизн инг вилоятлар- 
га у ч и б б о р а д и г а н л а р и д а н к и ч и к р о қ
бўлади, бўғзи билан к ў к си қо р ар о қ. Бу 
ерда бедананинг я н а бир тури тарқалган , 
улар кам дан -к ам Кобулга борадилар. Бу 
к и ч к и н а бедана қорчадан сал катта бўла- 
ди. Кобулда уни „қ у р ат у “ дейдилар.
Я на бир қ у ш и х ар ч ал д и р , к ат т ал и - 
ги туғад о қч а к ел ад и. Э ҳтим ол, Ҳиндус- 
тон т у ғ д о ғ и д и р . Г ў ш т и ж у д а ш и р и н . 
Б а ъ з и с и н и н г оёқ г ў ш т и , б а ъ з и с и н и н г
тўш и ш и р и н бўлади: х ар ч ал н и н г гўтити 
бутунлай ш и р и н ва я х ш и д и р .
Ҳ индустонда чарз қу ш и ҳам тар қ ал - 
ган. У туғдоридан бир оз к и ч и к р о қ . На- 
р и н и н г орқаси ту ғд о р и н и к и д ек , к ў к си
қор ад ир . Модаси я к р а н г бўлади. Чарз- 
нинг гў ш ти ж у д а ш и р и н бўлади. Х арчал 
т у в а л о қ қ а ў х ш а г а н и д е к , ч а р з н и н г ҳам
т у в а л о қ қ а ў х ш а ш том онлари бор.
Я н а Ҳиндустон бағр и қ ор аси бор. У 
би зн и н г қорабовурдан к и ч и к р о қ ва но- 
з и к р о қ д и р . 
К ў к с и н и н г қ о р а л и г и ҳам
к ам р о қ д и р . Овози ҳам и н ги ч к а р о қ .
Сувда, д арёлар қ и р ғ о қ л а р и д а я ш а й
ди ган қ у ш л а р ҳам бор. У лардан бири — 
дангдир. Ж уссаси й и р и к , ҳар битта қано- 
ти бир қ улоч к ел ад и. Б о ш и ва бўйнида 
т у к и й ў қ . Б ў гзи д а х ал т ага ў х ш а ш бир 
нарса осилиб туради. О рқаси қора, к ўкси 
оқд ир . Б а ъ з а н Кобулга учиб боради. Б и р
й и л и Кобулда одам ларим данг тутиб кел- 
т и р ган д и л ар . Қ ў л га я х ш и ўрганди. Унга 
гўш т т аш л а с а л а р , ҳеч хато қ и л м а й , тум- 
ш уғи билан илиб оларди. Б ир сафар олти 
н а ъ л л и к ( т а қ а л и к ) к ав у ш н и ютиб юбор- 
ганди. Я на бир саф ар бутун бир товуқ- 
ни қ а н о тл ар и ю патл ари билан осонги- 
на ютиб юборди.
Яна бир қ у ш и саърасдир. Ҳиндустон- 
га кел ган т у р к л а р уни тева-турна (туя- 
турна) д ей и ш ад и . Б у қ у ш дангдан бир
оз к и ч и к р о қ , бўйи д ан г н и к и д ан узунроқ, 
боши қ и п -қ и з и л . Уни уйда сақ л а й д и л а р , 
қ ў л г а я х ш и ўрганади.
Я на бир қуш м а й н а к д и р . 
Б ў й и де- 
яр ли саъ р асн и к и д е к . Ж уссаси к и ч и к р о қ . 
Л а й л а к д а н кў р а анча й и р и к , аммо унга 
ў х ш а ш л и г и бор. Тум ш уғи л а й л а к тум- 
ш уғидан узунроқ ва қора. Б о ш и савсан 
(бинаф ш а) р ан гида, бўйни оқ, қанотла- 
ри ола, қ а н о т л а р и н и н г учи ай ла н аси га 
оқ, ўртаси қ орадир.
Я на бир қ у ш и л а й л а к д и р . Б уй н и оқ, 
боши ва қо л ган барча аъзоси қ орадир. 
Б и з н и н г в и л о я т л а р г а у ч и б б о р а д и г а н
л а й л а к д а н к и ч и к р о қ . Бу л а й л а к н и ҳин- 
д у с т о н л и к л а р „ я к р а н г “ деб а й т и ш а д и . 
Б у ерда я н а бир л а й л а к
тури тар қ ал - 
ган. Р анги ва т у з и л и ш и худди б изнинг 
ў л к а л а р г а борадиган л а й л а к л а р н и к и д е к . 
Ф а қ а т ту м ш у ғи қ о р ар о қ ва ан ча к и ч и к - 
р о қ д и р .
Я на у қор (турна ж и н с и д а ги қуш ) би- 
лан л а й л а к к а ў х ш а й д и га н бир қ у ш бор. 
У қордан ту м ш у ғ и к ат т а р о қ ва у зунроқ, 
ж уссаси л а й л а к д а н к и ч и к р о қ д и р .
Ҳиндустонда я ш а й д и г а н я н а бир қуш
— к а т т а б ў з а к д и р . К а т т а л и г и с о р д ек
(к ал х ат д ек ). И к к и қ а н о т и н и н г усти оқ. 
Б ал ан д овози бор.
Я на бу ерда боши ва тум ш уғи қора 
оқ бўзак тар қ ал ган . Б и з н и н г ў л кал ар га 
учиб б о р а д и г а н б ў з а к д а н а н ч а к а т т а .
Аммо Ҳиндустон бўзагидан кичикроқдир.
Я на бири ўрдак бўлиб, уни гармпой 
деб а т а й д и л а р . Оддий ў р д а к д а н катта- 
роқдир, н ар и ва модаси бир х ил рангда 
бўлади. Ҳ а ш н а ға р д а ҳар доим учрайди, 
баъ зан Лам ғонотда ҳам . Гўш ти ж у д а ши- 
рин бўлади.
Яна бир ўрдак тури т а р қ а л г а н , уни 
ш а ҳ м у р ғ д ей д и лар . Ғоздан бироз к и ч и к , 
ту м ш у ги устида гурраси бор, т ў ш и оқ, 
ор қаси қо р ад ир. Гўш ти м азал и .
Я на бири з у м а ж , к а т т а л и г и бургут- 
ча к ел ад и . Р а н г и қора.
Я н а сор деган бир қ у ш т а р қ а л г а н , 
орқаси ҳам , думи ҳам қ и з и л .
Ҳ и н д у ст о н д а ҳам ола қ а р ғ а бор, у 
б изн инг ола қар ға д а н к и ч и к ва нозик- 
роқдир. Б ў й н и д а озгина оқи бор.
Я на ҳ а к к а билан қ а р г а га ў х ш аб ке- 
т ад и г а н бир қ у ш бор. Л а м ғо н о т д а уни 
ч ан галзо р қ у ш и деб ат аш ад и . Б о ш и ва 
к ў к си қ о р а, қ ан о тл ар и ва дум и қ и з ғи ш , 
к ў з л а р и қ и п -қ и з и л . 
Я х ш и учолм аган-
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

БОБУ РНОМЛ
211
л и ги боис ўрм ондан ч и қ м а й д и . Ш унинг 
учун ч ан галзо р қ у ш и дейдилар.
Я на бир к ат т а қ у ш ш ап п ар ад и р . Уни 
ч ангадд и р дейд и лар . К а т т а л и ги япал о қ- 
қ у ш д е к кел ад и . Б о ш и к у ч у к н и н г боши- 
га ў х ш ай д и . Тунни д ар ах т д а ў тк азм о қ- 
чи булса, битта ш о х га ёп иш иб, бош ини 
пастга оси л т и р и б , т у р ав ерд и . Б у ж у д а 
қ и з и қ к у р и н ад и .
Я на бири Ҳиндустон ҳ ак каси д и р . Уни 
„ м а т а й л а “ дейдилар. Ҳ а к к а д а н сал ки- 
ч ик бўлади. Ҳ а к к а оқ-ола бўлса, матай- 
ла оладир.
Ҳ индустонда я н а бир қ у ш ч а тар қал - 
ган. К а т т а л и г и сан дуғочча (булбулдек) 
бор. Р анги ё қ и м л и қ и з и л . Қ ан о тл ар и д а 
о зги н а қораси бор.
Яна бир қуш карчадир. Катталиги қал- 
дирғочдек келади, ўзи қоп-қора рангда.
Я н а бир қ у ш к ў й а л д и р . У з у н л и г и
з о ғд ек к е л а д и . З о гд ан ан ч а н о з и к р о қ . 
Я х ш и к у й л ай д и . Ҳиндустон булбули шу 
э к а н , ҳ и н д у с т о н л и к л а р у ни бу л бу л д ек
к ў р а д и л а р . С ердарахт боғларда я ш а й д и .
Ҳ инд у сто н да я н а ш а қ қ а (қ и з и л и ш - 
тонга) ў х ш а ш бир қ у ш бор. Д арах тл ар - 
га ёпиш иб тураверади, к ат т ал и ги қизи л- 
и ш то н ч а к ел ад и. Тўти каби я ш и л ранг- 
д адир.
Ҳ и н д у с т о н н и н г сув ҳ а й в о н л а р и д а н
бири сув шеридир. Оқмас сувларда я ш ай- 
ди, ги ласга ( к а л т а к е с а к к а ) ў х ш а ш л и г и
бор. А й т и ш л а р и ч а , у о д ам л ар ни , ҳатто 
ҳ ў к и з н и ҳам ям л аб юта о л ар м и ш .
Я н а бири сейсордир. К ў р и н и ш и д а н
у ҳам ги ласга ў х ш ай д и . Ҳ индустон нин г 
барч а д а р ё л а р и д а я ш а й д и . Б и р и н и ту- 
тиб к е л т и р г а н д и л а р , у зу н л и ги тўрт-беш 
қ а р и г а я қ и н эди. Й ў ғо н л и ги бир қ ў й ч а 
к е л а д и . У ндан к а т т а р о ғ и ҳ ам
бўлар 
э к ан . Т у м ш у ғи я р и м қ а р и д а н у зу н р о қ, 
ю қори ва п а ст к и ж а ғ и д а и н ги ч к а-и н ги ч - 
к а қ ато р м айда т и ш л а р и бор. Дарё ёқала- 
р ига ч и қ и б ётади.
Я н а у е р л а р д а сув ч ў ч қ а с и бор. У 
ҳ ам Ҳ и н д у с т о н н и н г б а р ч а д а р ё л а р и д а
у чрайди. Сув чўчцаси сувдан бош ини бир 
бор ч и қ а р и б , бош и к ў р и н а р - к ў р и н м а с
я н а сувга ш ўнғиб к етад и , дум и сувдан 
ч и қ и б к ў р и н и б қо л ад и . У нинг ту м ш у ғи
ҳам сейсар ту м ш уғ и каби узун ва уни- 
к и д е к м айда қ ат о р т и ш л а р и бор. Қол- 
ган бош ва тана қ и с м и б а л и қ н и к и д е к , 
сувда ў йн аётган ид а м у ш у к к а ўхш аб ке- 
тади. Сару дарёсидаги сув ч ў ч қ ал ар и
ў й н аёт ган л а р и д а сувдан я х ш и кутарила- 
ди. У лар б а л и қ қ а ўхш аб сувдан таш қа- 
рига сира ч и қ м а й д и л а р .
Я н а бир сув ҳай вони — гари йал . У 
ж у д а й и р и к б ў л а р к а н . Н а в к а р л а р н и н г
к ў п ч и л и г и уни Сару дарёсида кўр д ил ар . 
Бу одамни ҳам уш лаб еб қ ў я р к а н . Сару 
қ и р ғ о қ л а р и д а э к а н и м и з д а , б и р - и к к и
чў р и н и еб қўйи бди . Гозипур ва Банорас 
ў р т а с и д а э к а н и м и з д а г а р и й а л ўрдада- 
ги лардан уч-тўрт к и ш и н и еб қў й д и . Шу 
а т р о ф д а м ен ҳ ам г а р и й а л н и у з о қ д а н
кўрд им , ан и қ к ў ро л ган и м йўқ.
Я на к а к к а балиқдур. И к к и қулоғи- 
нинг тўғрисидан и к к и т а с у я к чиқиб ту- 
ради, у зу нл и ги уч э н л и к , ётганида мана 
ш у и к к и су яги н и тебратади. Ундан ж у д а 
ё қ и м л и овоз кел ад и. Э ҳтим ол, уни шу 
сабабдан к а к к а д ейи ш ар.
Ҳ и н д у с т о н б а л и қ л а р и н и н г г ў ш т и
ш и р и н , ҳ иди ва қ и л т и ғ и бўлм айди. Ҳай- 
р а т л а н а р л и д а р а ж а д а ч а қ қ о н бал иқл ар - 
дир. Б и р сафар дарён инг и к к и тарафи- 
дан тўр солиб, тў р ни нг бир томони сув- 
дан я р и м қ а р и д а н к ў п р о қ к ў т а р и л г а н
эди, б а л и қ л а р н и н г к ў п и тўрдан бир қари 
баландга сакраб ўтдилар.
Я н а Ҳ индустон нин г баъзи дарёлари- 
да 
м айда б а л и қ л а р я ш а й д и . Б ир қат- 
ти қ овоз ёк и ш о в қи н эш итил са, сувдан 
бир-бир я р и м қари баландга сакраб чи- 
қади.
Ҳ индустон б а қ а л а р и б и з н и н г бақа- 
ларга ў х ш аса-да, у лар сув юзида етти- 
с а к к и з қ а р и югура о ладилар.
Ф а қ а т Ҳ индустонга хос ўси м л и клар - 
дан бири анбадир. К ў п ч и л и к ҳиндустон- 
л и к л а р „бе“ ҳар ф и н и ҳ ар ак а тс и э талаф- 
фуз қ и л г а н л и к л а р и т у ф а й л и бу сўзн и 
а й ти ш д а қ и й н а л а д и л а р , ш у боис баъзи- 
л а р у ни „ н а ғ з а к “ д е й и ш а р к а н . Х о ж а
Х исрав ш ундай ёзибди: