Халцаро бобур фонди

29 — Бобурнома
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

226
БОБУРНОМА
биз томонга тезда етиб кел. Раан а Сан- 
гаа коф ир я қ и н г а келибди, унинг ташви- 
ш и н и асосий иш деб билай ли к.
Ҳ умоюннинг л а ш к а р и Пураб томон- 
га к е т г а н и д а н сўнг Т ур д и бек , Қ ўчбек, 
иниси Ш ераф ган, М уҳам м ад Х ал и л ах- 
табегига ака-у ка ва а х т а ч и л а р и билан, 
Р устам туркм анга ака-укаси билан ва яна 
ҳ и н д у ст о н л и к л ар д ан Р аву й С ерваний га 
Б а й а н а е р л а р и г а бориб, ҳ у ж у м қ и л и б , 
талаш буюрилди. А гар қўрғон ҳимоячи- 
ларин и ваъда ва иш онтириш йўли билан 
биз томонга қарата олиш са, қ аратиш син. 
Б ў л м а с а , у л а р г а ҳ у ж у м қ и л и б , т а л а б , 
д у ш м а н н и о ж и з қо л д и р и ш си н .
Н и з о м х о н н и н г О лам х о н и см л и бир 
ак а с и Б а й а н а н и н г Т а ҳ а н г а р қ ў р ғо н и д а 
эди. Унинг одамлари қайта-қайта келиб, 
бизга бош эгиб, хайрихоҳ бўлдилар. Бу 
Оламхон „Агар подш оҳликдан бир гуруҳ 
л а ш к а р тайинланса, мен Б ай ан а ва бу 
қ и ш л о қ л а р д а г и барча ёй чи лар н и ваъда 
ва иш о нти р иш йўли билан олиб келиб, 
Байана қўрғонини қўлга о л ам ан “ , деган 
м асъ у л и я тн и ўзига олди.
Б у н д а й қ а р о р г а к е л г а ч , Т у р д и б е к
б ош ли қ илғор й и гитл ар иг а: Оламхон ўзи 
ш у ер л и к одам, ўзига бундай х и зм ат ва 
вази ф ани олар экан , Б а й а н а га т еги ш л и
иш л ар д а уни нг тўғри ф и к р л а р и н и маъ- 
қ уллаб, ул арга ам ал қ и л и н г , деб фармон 
берилди.
Ҳ и н д у с т о н л и к л а р н и н г б а ъ з и л а р и
қ и л и ч солсалар ҳам , а к с а р и я т и ҳарбий- 
л и к йўл-йўригидан, сард о рл ик юрити-ту- 
р и ш и д а н маҳрум ва бебаҳрадирлар. Бу 
О ламхонга б изн инг илғор қ ў ш и л г а ч , ҳеч 
к и м н и н г сўзига қ а р а м а й , и ш н и н г я х ш и - 
ём он т о м о н и н и ў й л а м а й , бу и л ғ о р н и
Б ай ан аг а я қ и н олиб боради. Биэдан бор- 
ган илғорда и к к и юз эллик-уч юзга я қ и н
т у р к бор эди. Ҳ инд у сто н ли к 
ва уни нг 
атрофида>н й и ғи л ган л а ш к а р и к к и минг- 
тадан бир оз кў п эди. Н изо м х о н ва Ба- 
йанада афғон ҳамда сипоҳий — тўрт мин- 
гдан к ў п р о қ отл иқ л а ш к а р бор эди. Пи- 
ёд алари ўн м ингдан ош арди. Бу душман- 
ни к ў р и б , б и л и б , Н и з о м х о н ю қ о р и д а
з и к р эти л ган о тл иқ пиёда л а ш к а р и би- 
лан ш у д ам ни нг ў зид аёқ б уларнинг ус- 
тига юради; ж а д а л келиб, кўп отлиқла- 
рини ж а н г г а солиб, илғор аск а р л а р и н и
қо ч и р ад и . А к а с и О лам хон Т аҳангари й-
ни асир олади. Я на беш-олти ки ш и н и ҳам 
қўлга оладилар. Бир қисм партол (сафар 
асбоб-анжомлари) ҳам қўлдан кетади. Ни- 
з о м х о н н и н г б у н д а й х а т т и - ҳ а р а к а т и г а
қарам ай, унга ваъда ва иш ончлар билди- 
риб, бурунги ва кейинги гуноҳларини афв 
этиб, унга фармонлар юборилди.
Раан а Сангаа к о ф и р н и н г тезл и к би- 
лан к ел аётга н и д ан хабар топгач, унинг 
бош қа чораси қолм ади. У Саййид Рафиъ- 
ни ч а қ и р и б , С а й й и д Р а ф и ъ воси тачи - 
лигида, қўрғонни бизнинг к и ш и л ар га топ- 
ш ириб, ўзи Саййид Р а ф и ъ билан келиб, 
менга х изм ат қ и л и ш бахтига м у ш ар р аф
бўлди. Мен унга йи гирм а л а к л и к вило- 
ят — Миёни дуобни ин о ят қил д им .
Д ў ст э ш и к оға в а қ т и н ч а Б а й а н а г а
юборилди. Б ир неча кундан кей ин Байа- 
нани М аҳдий Х о ж ага ин оят қи л и б , ти- 
р и к ч и л и к яроғи учун етм иш л а к белги- 
лаб, у ерга к ет и ш и г а рухсат берилди.
Гвалийардаги Татархон Сарангхоний- 
дан одамлари бир неча бор келиб, хизма- 
т им га к и р и ш и ва х ай р и х о ҳ л и г и н и бил- 
дирарди. Кофир Кундарни эгаллаб, Байа- 
н а г а я қ и н л а ш и б қ о л г а н д а , Г в а л и й а р
р о ж ал ар и д ан Д ар м а н к ат ҳамда Хонижа- 
ҳон исмли кофир Гвалийар ерларига ке- 
л и б , қ а л ъ а г а к ў з о л а й т и р и б , ғавғо ва 
ф и т н а қ ў з г а т а б о ш л а д и л а р . Т а т а р х о н
қ и й и н аҳволда қолиб, Гвалийарни менга 
т о п ш и р м о қ ч и бўлди. Б е к л а р , хос амал- 
д о р л ар ва к ў п г и н а сара й и г и т л а р н и н г
б ар ч аси л а ш к а р д а , ҳ а р т а р а ф д а г и ил- 
ғорда эдилар. Раҳим додга бир неча бҳи- 
р а л и к ва л а ҳ у р л и к н и , Ҳ астичи тункатор 
( т у н г и п о с б о н ) н и а к а - у к а л а р и б и л а н
қуш иб, ном ларини тилга олганим ушбу 
к и ш и л а р г а Г в ал ийар нин г ўзидан вилоят- 
л а р т а й и н л а б ж ў н а т и л д и . Р а ҳ и м д о д н и
Г вал ийар да ҳ о к и м и я т г а ў тқази б к е л и ш
учун М улла Опоқ ва Ш а й х Гуранни ҳам 
юбордик. Б у л а р Г в ал и й а р я қ и н и г а бор- 
ган ларида, Татархон ни нг ф и к р и ўзгариб, 
у л ар н и қ а л ъ а г а чор лам ад и.
У ш а пайти, узи дарвеш бўлиб, дар- 
в е ш л и к билан ҳам ш у ғ у л л а н ган , мурид 
ва дў стл ар и ж у д а к ў п Ш ай х М уҳам м ад 
Ғавс, Г валийар қ ў р ғо н и н и н г ич ид ан Ра- 
ҳим додга, қан д а й қ и л и б бўлса ҳам қўр- 
гоннинг ичига кириб олинг, бу к и ш и н и н г 
ф и к р и ўзгариб, ёмон х а ё л л ар га борган, 
дея одам юборибди.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

БОБУ РНОМЛ
227
Б у хабар Р аҳи м д о д га етиш и билан у 
Т атар х о н га: „Қ ўргон т а ш қ а р и с и кофир- 
л а р т у ф а й л и х а т а р л и . Мен бир н е ч а
к и ш и б илан қўргон и ч к а р и с и г а к и р а й , 
қ о л га н л а р , м ай л и , т а ш қ а р и д а т у р с и н “ , 
деб айтиб юборади. Кўп у р и н и ш л ар д ан
сўнг Т атархон бунга рози бўлади. Раҳим- 
дод озроқ к и ш и с и билан к и р г ач , бу дар- 
возада б изн инг одам турсин, деб ўз ода- 
м ин и қ ў я д и . Ҳ аати й П ўл дарвозасига у 
ўз од ам л ар ин и қ ў я д и . Ў ша к еч ан и н г ўзи- 
д аёқ Ҳ аатий П ўлдан бор к и ш и л а р и н и ки- 
р и т а д и . Э р т а с и г а Т а т а р х о н ч о р а с и з
қо л иб , қ ў рго н н и хоҳлаб-хоҳлам ай топ- 
ш ир иб , ч и қи б к етад и. Ограга келиб, хиз- 
м атим га кир д и . Унинг т и р и к ч и л и ги учун 
Б а й а н а ер л ар и дан й и г и р м а л а к л и к да- 
ром ади бор ж о й н и т а й и н л а д и к .
М уҳам м ад Зай ту н ҳам ҳеч бир чора 
тополм ай, Д ў л п у р н и топш ири б келди ва 
х и з м а т и м г а к и р д и . У нга ҳам бир неча 
л а к л и к д ар о м а д к е л т и р а д и г а н в и л о я т
ин о ят қ и л и н д и . Д ў л пу р н и холиса қили б, 
бирор б ек к а бермай ўз их т и ёр и м д а қол- 
д и р д и м , у ердан со л и қ йи ги ш ҳ у қ у қ и н и
А б д у л ф а т ҳ т у р к м а н г а т о п ш и р и б , у ни 
Д ў л п у р г а юбордим.
Ҳ исори Ф еруза ер л ар и д а Ҳ ам ид х о н 
С ар ан гх о ни й пан и й а ф ғ о н л ар и н и н г бир 
қ и с м и н и ҳ ам д а атроф даги аф ғонлардан 
уч-турт минг к и ш и н и тўплаб, гавго ва 
ф и т н а қў згаё тга н эди.
Сафар о й и н и н г ўн б еш и н чи си д а, чор- 
ш анба ку н и Ч и н Темур Султонга Аҳма- 
дий п а р во н ач и , А бдулф атҳ т у р к м ан , Ма- 
л и к д о д К а р а н и й ва М у ж о ҳ и д х о н Мўл- 
тоний б о ш ч и л и ги д аги л а ш к а р н и қ ў ш и б , 
бу афғон устига бостириб б о р иш л ар ин и 
бую рдик. У лар олисдан ж а д а л отланиб, 
бориб аф ғо н л а р га я х ш и ҳ у ж у м қилди- 
л ар , ж у д а кўп к и ш и л а р и н и қири б таш- 
лаб, ан ч аги н а бош лар юбориш ди.
Сафар о й и н и н г о х и р л ар и д а И р о қ қ а
Ш а ҳ з о д а Т а ҳ м о с п г а э л ч и л и к к а к е т га н
Х о ж а г и й Асад С улайм он деган т у рк м ан
билан к е л д и , к ў п со вға л а р
к е л т и р д и . 
С овғалар ич ид а и к к и ч ар к ас қ и з и ҳам 
бор эди.
Раби ул-аввал о й и н и н г ўн олтинчи- 
сида, ж у м а к у н и ғал ати воқеа рўй бер- 
ди. Б у ҳ а қ д а Кобулга ж ў н а т и л г а н мак- 
тубда батаф си л ёз и л га н эди. Ў ш а мак- 
тубнинг ў зи н и ҳеч нарса қ ў ш м а й ва қис-
қ а р т и р м а й ш у ўринда кел т и р ам ан . Мана 
ў ш а мактуб:
„ Т ў қ қ и з юз ўттиз учинчи (1526-1527) 
йили раби ул-аввал о й и н и н г ўн олтин- 
ч исида, ж у м а к у н и кат т а воқеа рўй бер- 
ди. У нинг таф силоти ш ундай: Иброҳим- 
ни нг онаси бадбахт Б у ъ а м ени нг ҳиндус- 
т о н л и к л а р қ ў л и д а н н арса е й и ш и м ҳа- 
қ и д а э ш и т и б қ о л а д и . В о қ е а ш у н д а й
бўлганди. Б ундан уч-тўрт ой бурун, Ҳин- 
дустон о вқ атл ар и н и сира к ў р м аган л и ги м
б о и с
И б р о ҳ и м н и н г
о ш п а з л а р и н и
к е л т и р и ш л а р и н и б ую рдим . Эллик-олт- 
м иш ош паздан тў р ттаси н и олиб қолдим . 
Б у н и э ш и т г а н Б у ъ а И т а ъ в а г а А ҳ м а д
ч о ш н и г и р г а одам юборади. Ҳиндустон- 
л и к л а р б ако вул ни (бош ош п азн и ) чош- 
ни ги р (подш оҳ учун т ай ёр лан ад и ган ов- 
қ а т н а з о р ат ч и си ) д е й д и л а р . Б и р чўри- 
ни нг қ ў л и г а Б у ъ а тўрт бу к л ан ган қоғоз- 
да бир т у вл а з а ҳ а р беради. Б и р тўвла 
и к к и мисцолдан бир оз кў пр о қ к елади. 
У н и , а в в а л р о ц а й т и б ў т г а н и м и з д е к ,
А ҳ м ад ч о ш н и г и р г а элтиб б е р и ш н и та- 
йи н л ай ди . А ҳм ад уни бизнинг ошхона- 
даги ҳи н д устон л и к ош паэга бериб, қан- 
дай бўлмасин, з аҳ ар н и менинг ош им га 
с о л и ш н и т а й и н л а б , э в ази г а тўрт вило- 
я тн и ваъ д а қ и л ад и . А ҳ м ад ч о ш н и ги р га 
эаҳар олиб бориб бериш и лоэим бўлган 
ч ўр ини нг ортидан з аҳ ар н и олиб борган 
ёки бо р м аган ли ги н и бил иш учун бош қа 
бир чўрини ж ўнатади. Я х ш и я м к и , заҳар- 
ни қ о з о н г а э м а с , т о в о қ қ а с о л г а н л а р . 
Қозонга со л м аган л и ги н и н г сабаби ш у к и , 
мен ҳар доим б ак о ву л л ар га ҳиндустон- 
л и к о ш п аз л ар д ан эҳтиёт б ў л и ш н и таъ- 
к и д л ар д и м ва у лар қозонда овқат пиша- 
ётган п а й ти уни тотиб к ў р ар д и л ар . Овқ- 
ат тортилаётган м а ҳ а л и б изнинг бадбахт 
б а к о в у л л а р ғ а ф л а т д а қ о л а д и . О ш п а з
ч и н н и и д и ш га ю пқа нонни қўйиб, уни нг 
у стига ў ш а қо ғо зд аги з а ҳ а р н и н г ярми- 
дан к ам ро ғи н и сепади, заҳ ар н и н г усти- 
га ёғли қ а й л а н и солади. А гар ааҳарни 
қ а й л а устига сепганида ёки қозонга сол- 
г а н и д а , ёмон б ў л ар д и . С ар о си м аг а ту- 
ш иб, за ҳ а р н и н г яр м и д ан к ў п и н и ўчоцқа 
т аш л а б юборади.
Ж у м а кун и к еч қ у р у н , аср намоэидан 
сўнг о вқатн и тортти лар. Қуён гўш тидан 
п и ш и р и л г а н о в қ а т д а н ан ча едим . Зар- 
д ак қ ай л а д а н ҳам тотиб кўрд им . Б у за-
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

228
БОБУРНОНЛ
ҳар солинган Ҳиндустон о вқ ат и н и н г ус- 
т и д аги бир и к к и б ў л а г и н и ги н а еб кўр- 
дим, қ а й л а д а н едим, ҳеч қ ан дай нохуш
т а ъ м н и сезм адим . Қ овури лган гўш тдан 
бир-икки булак едим. К ўнгли м беҳузур 
бўлди. Ўтган ку н и қо ву р и лган гўш т ега- 
н и м д а, унда н ох у ш бир м аза бор эди, 
к ў н г л и м а й н и ш и н и ў ш а н д а н , деб бил- 
дим. Я на к ў н г л и м бир агд ар и л д и . Дас- 
турх о н устида икки -уч м ар та к ў н г л и м
беҳузур бўлиб, қусиб юборай дедим. Охи- 
ри қ ар ас ам , бўлм айдиган, ўрни м дан тур- 
дим. Обхонага боргунча йўлда я н а бир 
бор қусиб юборай дедим. У ерга к и р г ач , 
кўп қусдим. Мен ҳеч қачон овқатдан кей- 
и н , ҳ а т т о и ч г а н и м д а ҳ ам қ у с м а с д и м . 
К ў н гли м га ш убҳа ту ш д и . О ш п азни уш- 
лаб т у р и ш л а р и н и ва ушбу ц у с уқ н и итга 
бериб, итни қ ў р и қ л а б т у р и ш л а р и н и бу- 
юрдим. Эртасига бир п а ҳ ар га (уч соат- 
га) я қ и н ит беҳол бўлиб, қорни дамлан- 
гандек бўлди. Ҳ ар қ ан ча тош билан ур- 
салар ҳам, ағдариб к ў р сал ар ҳам ўрни- 
дан қ и м и р л а м а д и . Туш п а й т и гач а ит шу 
ҳолда ётди, кей ин ўрнидан турди, ўлга- 
ни й ў қ . Б и р -и к к и хос со қ ч и л ар и м ҳам 
бу о в қ а т д а н е й и ш г а н д и . Э рталаб у л ар
ҳ а м к ў п қ у с д и л а р , б и р и н и н г а ҳ в о л и
ж у д а ём он эд и, о х и р -о қ и б а т ҳ а м м а с и
халос бўлди. Мисра: