Хаиткариева сабохат хашимовнанинг ўзбекистон тарихи фанидан

Birinchisi, matbuot erkinligining ijtimoiy - siyosiy asosi. Bu bosh
asos matbuotning qaysi ijtimoiy borliqda, qanday tuzumda faoliyat
ko'tsatishi, qaysi ijtimoiy ongning ko‘rinishi ekanligi, qaysi mafkura va
g‘oyalarga xizmat qilishidan kelib chiqadi.
Ikkinchisi, matbuot erkinligining iqtisodiy asosi, bu asos matbuot
nashrlari va ommaviy axborot vositalarining kim tomonidan, qaysi
m ablagiar evaziga chiqarilishi bilan bogiiq, ya’ni matbuot kimning
m ablagi evaziga, iqtisodiy qoilashi natijasida chiqsa o‘sha uchun erkin
boiadi
Uchinchisi, matbuot erkinligining ma’naviy asosi, bu asos uni
chiqarayotgan shaxs, guruh, unda ishlovchi jumalistlarning ichki dunyosi,
dunyoqarashi, e’tiqodi bilan bogiiq.
Q‘zbek jurnalistikasida matbuot erkinligi haqida tarixiy shior XX asr
boshida Turkistonda vujudga kelgan jadid matbuotida ko‘tarilgan edi. Bu
matbuot 1906-yildan to 1916-yilgacha boigan davrda xalqni o‘zligini
anglashga, uyushishga chaqiradi. O ikaning moddiy va ma’naviy
boyliklari talon - taroj qilinayotganini oshkor qiladi.
Sirojiddin Ahmedov hamda Qahramon Rajabovlarning jadidchilikka
oid maqolalarida “Jadid matbuoti” o‘z vakillarining fikrlarini e io n qilar
ekan, xalqni “Har vaqt g‘aflat uyqusidan uyg‘otuvchi”, “Milliy ongining
ochqichi” ekanligini namoyon etish bilan birga Turkiston xalqini hur
fikrlashga va katta siyosiy kurashga hozirlay oldi.... degan fikrni aytishadi.
Jadid matbuoti namoyandalari ham mustamlakachi chor hukumatining
matbuot erkinligi borasidagi qattiq zulmiga qarshi chiqqan edilar. Bunday
jurnalist - publitsistlar safida Mahmudxo‘ja Behbudiy, Munavvarqori,
Abdulla Avloniy va boshqalar bor edi.
Keyinchalik matbuot erkinligi masalasida katta o‘zgarishlar sodir
bo‘ldi. Burjua matbuoti erkin matbuot deb nom oldi. M a’lum darajada bu
gapda haqiqat bor edi. Matbuot erkinligi undan xohlagancha foydalanish
erkinligiga, boylik orttirish erkinligiga aylana bordi. Matbuotga shov -
shuvli, oldi — qochdi materiallarga, reklamalarga haddan tashqari keng
o‘rin berila boshlandi.
Ammo sho‘ro tuzumi davrida О ‘zbekistonda ham matbuot erkinligi
“Ta’min etilgan” boisada (SSSR Konstitutsiyasining 125 - moddasi),
amalda ommaviy axborot vositalari faoliyati partiyaviy nazorat ostida
boiib, kommunistik partiya mafkurasiga xizmat qildirildi.
Mustaqil О ‘zbekistonda matbuot erkinligi masalasi jamiyat taraqqiyoti
bilan birgalikda rivojlanib, takomillashib bormoqda.16
Prezidentimiz alohida ta’kidlaganidek, yuksak marralarga erishish
uchun keyingi yillarda mamlakatimizda qonunchilik sohasida va amaliy
hayotimizda, ommaviy axborot vositalari va matbaachilikning erkin
faoliyati uchun zarur kafolat va sharoit barpo etish, jurnalist kadrlarni
tayyorlash tizimini takomillashtirish borasida ko‘p ishlar qilindi va
qilinmoqda.