Хаиткариева сабохат хашимовнанинг ўзбекистон тарихи фанидан

Axborot tizimi huquqlari mazmuni
Bu haqda gap ketganda, eng avvalo, “Ommaviy axborot vositalari
to‘g£risida”gi qonunga murojaat qilamiz. Qonun davlat ommaviy axborot
vositalarini erkin boiib faoliyat yuritishlarini, axborotni izlash, olish va
tarqatish huquqidan foydalanishlarini kafolatlaydi.
Muassis senzurani amalga oshirishi, maqolalami retsenziyadan
oikazishi yoki tahririyatning ijodiy faoliyatiga aralashishi mumkin emas.
Bu huquq qonunda o‘z ifodasini topgan.
Qonunda tahririyatga kelgan xatlarni e’lon qilishga tayyorlash
chog‘ida muallif maqolasi mazmunini buzmaslik ham ko‘rsatib o‘tiladi.
Bu qonundan kelib chiqqan holda uni rivojlantirgan yana bir nechta
qonunlar qabul qilindi ular: “Axborot erkinligi prinsiplari va kafolatlari
to‘g‘risida”, “Jurnalistlik faoliyatini himoya qilish to‘g‘risida”, “Noshirlik
faoliyati to‘g‘risida”, “Reklama to‘g‘risida”, “Mualliflik huquqi vaturdosh
huquqlar to‘g‘risida”gi qonunlardir.
Shulardan biri “Mualliflik huquqi va turdosh huquqlar to‘g‘risida”gi
qonunni qisqacha sharhlab o‘tsak.
Qonun 1996-yil 30-avgustda kuchga kirgan. Unda “Umumiy qoidalar”
boiim ida 3 ta modda, “Mualliflik huquqi” boiim ida 44 ta modda,
“Turdosh huquqlar” bo‘limida 15 ta modda, jami 61 ta modda bor.
Mualliflik huquqi mavzuning umumiy rejasida adabiy asarlar (adabiy
- badiiy, ilmiy, o ‘quv, publitsistik va boshqa asarlar) bor. Bundagi adabiy
asarlar degan iborani tahlil etib ko'rsak.
Mualliflik huquqi mavzusida sanalgan asarlar ro‘yxatida jurnalistik
asarlar degan ibora ishlatilmagan. Vaholanki, unda dramatik va ssenariy,
matnli va matnsiz musiqa, musiqali - dramatik, xoreografiya, audiovizual,
tasviriy san’at, sahna bezagi, arxitektura, shaharsozlik va bog‘ - park
barpo etish san’ati, fotografiya va h.k. asarlar sanalgan boisada,
huquqshunos olimlar fikricha, “adabiy asarlar” iborasi keng m a’noda
qoilanilgani va bunga ilmiy, o‘quv publitsistik va boshqa ishlami ham
qo‘yish mumkinligi aytiladi.
0 ‘z huquqini himoya qilmoqchi boigan muallif asarning har bir
nusxasida aylana ichiga olingan lotincha “S” harfi bilan o‘z nomi (ism
sharifi)ni va asar birinchi marta e’lon qilingan yilni yozib qo‘yishi lozim.
“S". Kopirayt deyarli “semiz” jurnallardagi maqolalar, telefilmlar va
eshittirishlarda qo‘yiladi. Gazeta materiallarida, radio toiqinlari orqali
berilgan eshittirishlarda negadir bu kopirayt qo‘yilmaydi.
Jurnalistika faoliyatida biron - bir muallifning e’lon qilingan yoki
e’lon qilinmagan asaridan foydalanilgan vaqtda agar uning roziligini olish
shart boim agan boisada, baribir muallifning nomini ko‘rsatish shart. Buni
talabalar chuqur bilishlari hatto nazorat ishimi, kurs ishimi, diplom ishimi,
baribir yozayotganda boshqa mualliflarning maqolalaridan foydalanganda,
albatta unga havola qilinishi, ya’ni izohini sahifa ostiga yozib qo‘yishi
lozim. Aks holda bu holatni plagiat, ya’ni adabiy o‘g‘irlik, ko‘chirmachilik
deb qaraladi.