Х. Т. Турсунов, Т. У. Рахимова

 
 
11.2 Ўзбекистондаги ўсимлик ва ҳайвонларни муҳофаза қилиш ва 
улардан оқилона фойдаланиш 
 
Ўзбекистон Республикаси ўзига хос ўсимлик ва ҳайвонот дунёсига эга. 
Сўнгги йилларда инсоннинг хўжалик фаолияти натижасида флора ва фаунага 
салбий таъсир кучайди. Ўзбекистонда мавжуд 4500 га яқин ўсимлик 
турларининг 10-12 фоизи муҳофазаталаб. Ўзбекистоннинг «Қизил китоби»га 
ўсимликларнинг 301 тури киритилган. «Қизил китоб»га киритилган ўсимлик 
турлари Табиатни муҳофаза қилиш Халқаро Иттифоқи(ТМХИ) томонидан 
ишлаб чиқилган таснифга биноан 4 тоифага ажратилди: 
1. 
Йўқолган ёки йўқолиш арафасидаги турлар.
Бир неча йиллар 
давомида табиатда учратилмаган, лекин айрим йиғиб олиш қийин бўлган 
жойлардагина ёки маданий шароитда сақланиб қолиш эҳтимолига эга бўлган 
ўсимлик турлари. 
2. 
Йўқолиб бораётган турлар. 
Йўқолиб кетиш хавфи остида турган, 
сақланиб қолиши учун махсус муҳофаза талаб этадиган турлар.
3. 
Ноёб турлар. 
Маълум кичик майдонларда ўзига хос шароитларда 
сақланиб қолган, тез йўқолитб кетиши мумикин бўлган ва жиддий назоратни 
талаб этувчи турлар.
4. 
Камайиб бораётган турлар.
Маълум вақт ичида сони ва тарқалган 
майдонлари табиий сабабларга кўра ёки инсонлар таъсири остида қисқариб 
кетаётган турлар. Айни вақтда, бундай ўсимликлар ҳар томонлама назорат 
қилиб туришни талаб этади. 

---

89 
39-расм . Қуйруқсимон лола 40-расм. Эчисон ширачи(17) 
«Қизил китоб» да алоҳида ўсимлик бўйича қуйидаги маълумотлар 
берилади: 1. Камёблик даражаси(мақоми). 2. Тарқалиши. 3. Ўсиш шароити. 4. 
Сони. 5. Кўпайиши. 6. Ўсимлик сони ва ареалининг ўзгариш сабаблари. 7. 
Маданийлаштирилиши. 8. Муҳофаза чоралари.
Қатор сабабларга кўра ўсимлик ўз мақомини у ёки бу томонга ўзгартириб 
туриши, яъни ўсимлик бутунлай йўқолиши ёки муҳофазага эҳтиёж қолмаслиги 
мумкин.
Ўзбекистонда ўрмон ресурслари чекланган, ўрмонлилик 4%га яқинни 
ташкил қилади. Тоғ, чўл, қайир ва водий ўрмонлари мавжуд.