H. T. Avezov, sh sh. Xudoyberdiyev

1 sm

3

 maydalanganda  umumiy va solishtirma sirtining o’zgarishi  

 

Kubning  qirrasi, 

sm 

Kublar soni  

(dona) 

Umumiy sirt sm

2

 

Solishtirma sirt, 

sm

-1

 

1 

1 

6 

6 

10

-1 

10

3

 

6∙10 

60 

10

-2

 

10

6

 

6∙10

2

  

600 

10

-3

 

10

9

 

6∙10

3

 

6000 

10

-4

 

10

12

 

6∙10

4

 

60000 

10

-7

 

10

21

 

6∙10

7

 

6∙10

7

 

 

---

 

50 

Suyuqlikning  sirt  tarangligi.  Suyuqlikning  ichki  qismidagi  molekulani 

boshqa  molekulalar  hamma  tomonidan    bir  xilda    tortib  turadi  va  barcha  kuchlar 

bir-birini  muvozanatlaydi.  Lekin  suyuqlik  sirtida  turgan  molekulani  suyuqlik 

ichidagi  qo’shni  molekulalar  kuchliroq  tortadi;  Fazadagi  molekulalar  o’sha 

molekulani  juda  oz  kuch  bilan  tortadi.  Shu  sababli  suyuqlik  sirtida  turgan 

molekulalar mumkin qadar suyuqlik ichiga kirishga intiladi. Boshqacha aytganda, 

suyuqlik o’z sirtini mumkin qadar kamaytirishga  intiladi.  

Demak, suyuqlik sirtini kattalashtirish uchun ish sarf qilish kerak. Aksincha, 

suyuqlik  sirti  kamayganida  energiya  ajralib  chiqadi.  Shundan  ko’rinib  turibdiki, 

suyuqlikning  sirt  qavati  ma’lum  energiya  zapasiga  ega.  U  suyuqlikning  sirt 

energiyasi deyiladi. 

Suyuqlik sirtini 1 sm

2

 kattalashtirish uchun sarf qilish zarur bo’lgan energiya 

miqdori  shu  suyuqlikning  sirti  taranglik  koeffitsiyenti  yoki  to’g’ridan-to’g’ri  sirt 

tarangligi deyiladi. Sirt  taranglik  (sigma)  harfi bilan belgilanadi  va  erg/sm

2

  bilan 

o’lchanadi: 

S

A





 

Sirt  taranglikning  kelib  chiqish  sababi  suyuqlik  molekulalari  orasidagi 

bog’lanishdir.  Ayni    modda  molekulalari  orasidagi  bog’lanish  qancha  kuchli 

bo’lsa,  ularning  sirt  tarangligi  shuncha  katta  qiymatga  ega  bo’ladi.  Bundan 

quyidagi xulosa kelib chiqadi: qutbli suyuqliklarning suyuqli-gaz chegarasidagi sirt 

tarangligi  qutbsiz  suyuqliklarning  sirt  tarangligidan  katta  bo’ladi.  Buni  quyidagi 

jadvaldan  ko’rish  mumkin.  Bu    jadvalda  ba’zi  suyuqliklarning    suyuqlik-gaz 

chegarasidagi sirt taranglik qiymatlari keltirilgan.  

2-jadval