H. T. Avezov, sh sh. Xudoyberdiyev

Yuqori molekulyar birikmalar. Yuqorida aytilgandek, yuqori molekulyar birikmalar tarkibida juda ko’p atomlar bo’ladigan birikmalardir. Shuning uchun polimerlarning molekulyar massalari o’n ming uglerod birligidan tortib, to bir necha milliongacha bo’ladi. Masalan, tabiiy polimer sellulozaning molekulyar massasi bir million uglerod birligidan ortiqdir.

Hozirgi vaqtda polimerlarning juda ko’p turi sun’iy yo’l bilan olinmoqda. Sanoatda polimerlar ishlab chiqarish tez sur’atlar bilan taraqqiy qilmoqda. Polimerlardan har turli buyumlar yasashning osonligi polimer ishlab chiqarishni sanoatning muhim tarmog’iga aylantirdi. Polimerlar qora, ayniqsa, rangdor metallarni ko’p miqdorda tejashga yordam beradi.

Yuqori molekulyar birikmalar quyi molekulyar moddalarning– monomerlarning polimerlanishidan hosil bo’ladi. Polimerlanish vaqtida monomer molekulalari bir-biri bilan valentlik kuchlari orqali birikib, yangi birikma hosil

qiladi. Polimerlanish sodir bo’lishi uchun monomer molekulasi tarkibida biriktirib olish reaksiyasiga kirisha oladigan gruppalar bo’lishi kerak. Polimerlanish vaqtida monomer molekulasining ana shunday gruppalarida karrali bog’lanishlar uzilib yangi bog’lanishlar vujudga keladi. Bunday yangi bog’lanishlarning hosil bo’lish mexanizmi quyidagi sxema bilan tasvirlash mumkin:

N(R-CH=CH₂)→CHR-CH₂-CHR-CH₂-CHR-CH₂…

Masalan, to’yinmagan uglevodorod – stirol C₆H₅-CH=CH₂ polimerlanganda polistirol hosil bo’ladi:

…-CH(C₆H₅)-CH₂-CH(C₆H₅)-CH₂-CH(C₆H₅)-CH₂-…

Turli xil monomerlarning birga polimerlanish mahsulotlari sopolimerlar

deb ataladi. Masalan, vinilxlorid bilan vinilatsetat quyidagicha sopolimer beradi: nCH₂=CHCl+nCH₂=CHOCOCH₃→(-CH₂-CHCl-CH)+-OCOCH₃-CH-

Agar monomerlardan