Х. М. Шеннаев Т. М. Баймуратов суғурта иши ўҚув қЎлланма

Авария сертификати - мол-мулк суғурта ходисаси туфайли 
зарарланганда, кўрилган зарарнинг миқдори ва характерини тасдиқловчи 
ҳужжат. Авария сертификати авария комиссари (аджастер) томонидан 
тузилади ва тегишли комиссия хақи ҳисобига суғурталанувчига тақдим 
этилади. Авария сертификати суғурталанувчининг суғурта қопламасини 
олиш тўғрисидаги аризасига илова этилади ва қопламани тўлашда суғурта 
компаниясига асос бўлиб хизмат қилади. 
Аддендум - илгари тузилган суғурта ва кайта суғурталаш 
шартномасига томонларнинг ўзаро келишуви билан қўшимчалар киритиш. 
Аджастер - суғурта ходисаси рўй бериши муносабати билан 
суғурталанувчи томонидан билдирилган эътирозни тартибга солишда 
суғурта компаниясининг манфаатларини ҳимоя этувчи жисмоний ёки 
хуқуқий шахс. У суғурталанувчи билан унга тўланадиган суғурта қопламаси 
миқдорини келишишга ҳаракат қилади. Аджастер суғурта ходисасини рўй 
бериш сабабларини ўрганади ва таҳлил этади. Ушбу таҳлил натижалари 

---

194 
бўйича суғурта компаниясига эксперт хулосасини тузади ҳамда авария 
комиссари функциясини бажаради. Аджастер вазифасини суғурта 
компаниясининг таркибий бўлими ёки ихтиссослашган ташкилот амалга 
ошириши мумкин. 
Актуарий - лотин тилидан таржима қилганда ҳисобчи деган маънони 
билдиради. Актуар ҳисоб-китоблар назариясини ўзлаштириб олган суғурта 
математикаси соҳасидаги мутахассис. У суғурта тарифларини ҳисоблаш ва 
методологиясини ишлаб чиқиш, узоқ муддатли суғурта турлари бўйича 
суғурта заҳираларини шакллантириш билан боғлиқ ҳисоб-китобларни 
амалга ошириш билан шуғулланади. Ҳозирги пайтда Англияда актуарийлар 
институти фаолият кўрсатмоқда. Актуарийларнинг халқаро уюшмаси 
мавжуд. 
Актуар 
ҳисоб-китоблар 
- 
суғурта 
тарифи 
ставкаларини 
ҳисоблашнинг иқтисодий-математик усуллари йиғиндиси. Ушбу ҳисоб-
китоблар катта сонлар қонунига асосланади. Актуар ҳисоб-китобларнинг 
методологияси, эҳтимоллар назарияси, демография қонуниятларига 
асосланади, тариф ставкасини миқдори суғурта ҳодисалари рўй беришининг 
эҳтимолийлигига боғлиқ. Демография маълумотларидан фуқароларнинг 
ҳаётини суғурталашда суғурталанувчиларнинг ёшига мос равишда суғурта 
тарифи ставкасини табақалаштиришда фойдаланилади. Узоқ муддатли 
ҳаётни суғуртаси бўйича суғурта суммалари суғурталанган шахс вафот 
этганда ёки у маълум бир ёшга етганда тўланади. Етарли миқдордаги 
суғурта фондини шакллантириш учун, суғурталовчи шартнома амалда 
бўлган даврда қанча шахс вафот этиши ёки маълум бир ёшга етиши 
эҳтимолийлигини билиши зарур. Аҳоли ўлими даражаси хақидаги 
статистик маълумот асосида турли ёшга етиши эҳтимоллигини ҳисоблаш 
ҳамда фуқароларнинг ўлими тўғрисидаги жадвални тузиш мумкин. Бу 
жадвал асосида нафақани ва ҳаётни суғурталаш бўйича тариф ставкаларни 
ҳисоблаш мумкин. 
Андеррайтер - 1) турли рискларни суғурталаш ваколатига эга, 
суғурта 
компанияси 
томонидан 
тайинланадиган 
шахс. 
Суғурта 
компаниясининг суғурта портфелини шаклланиши учун жавоб беради. У 
суғурта шартномаларини тузиш, рискларни баҳолаш ва суғурта тарифи 
ставкасини белгилаш юзасидан тегишли малакага эга бўлиши зарур; 2) 
Ллойд суғурта полисларини берадиган Ллойд суғурта корпорациясини 
аъзоси; 3) потенциал мижозларга суғурта полисини сотиш билан 

---

195 
шуғулланадиган ёки манфаатдор томонларга суғурта соҳаси бўйича юқори 
даражада маслаҳат хизматларни кўрсатадиган жисмоний ёки юридик шахс.