Х. М. Шеннаев Т. М. Баймуратов суғурта иши ўҚув қЎлланма

Факультатив қайта суғурталаш - пропорционал қайта суғурталаш 
шартномасининг тури. Факультатив қайта суғурталашда ҳар бир 
берилаётган риск бўйича алоҳида шартнома тузилади. Цедент ҳар бир риск 
бўйича қайта суғурталаш зарур ёки зарур эмаслик масаласини мустақил 
кўриб чиқади. Ўз навбатида, қайта суғурталовчи ҳам цедентнинг таклифини 
қабул қилиши ёки қабул қилмаслиги ҳам мумкин. 
Факультатив облигатор шартномаси - цедент қайта суғурталовчи 
билан келишган тоифадаги ҳар қандай суғурта рискини бериши, қайта 
суғурталовчи эса уларни қабул қилиши шарт эканлиги ҳақидаги қайта 
суғурталаш шартномаси. 

---

212 
Франшиза - суғурта шартномаси шартларида кўзда тутиладиган 
суғурталовчининг зарарни қоплашдан озод этиладиган қисми. Франшиза 
суғурта суммасига нисбатан фоизларда белгиланадиган шартли ва шартсиз 
франшизаларга бўлинади. Шартли франшизада суғурталовчи белгиланган 
франшиза суммасидан ошмайдиган зарарни қоплаш жавобгарлигидан озод 
этилади. Бу ҳолда, агар кўрилган зарар миқдори франшиза суммаси 
миқдоридан ошиб кетса, суғурта компанияси зарарни тўлиқ қоплайди. 
Шартсиз франшизада кўрилган зарар франшиза суммасидан чегирилиб 
қопланади. 
Фрахт - денгиз ёки ҳаво йўллари орқали юкни ташишда тўланадиган 
ҳақ. Ушбу ҳақ тариф ёки юкни ташиш тўғрисидаги шартнома бўйича ўзаро 
келишилган нарх асосида тўланади. Денгиз суғуртасида юкларни ташишда 
фрахт полиси ёзилади ва фрахт қилувчига берилади. 
Фронтлаштирувчи компания - бошқа суғурта компаниясининг 
илтимосига кўра, ўз номидан суғурта полиси берувчи суғурта компанияси. 
Фронтлаштирувчи суғурта компанияси қабул қилиб олинган рискни юз 
фоиз миқдорида илтимос қилган суғурта компанияси ҳисобига ўтказади ва 
бунинг учун ундан комиссион ҳақ олади. Ҳозирги пайтда, Ўзбекистонда бир 
нечта фронтлаштирувчи компаниялар фаолият кўрсатмоқда. Масалан, 
“Англо-Ташкент”, “УзАИГ” суғурта компаниялари.
Фронтинг - қабул қилиб олинган рискни тегишли комиссия ҳақи 
эвазига тўлалигича бошқа суғурта ёки қайта қайта суғурталовчи 
компанияларига бериш. 
Цедент - рискни иккиламчи жойлаштиришни амалга оширувчи, яъни 
рискни қайта суғурталаш учун берувчи суғурта компанияси. Иккиламчи 
цедент ретроцедент деб аталади. 
Цессия - 1) суғурта рискини қайта суғурталашга бериш жараёни. 
Цедент ва қайта суғурталовчи ўртасидан ҳуқуқий муносабатларда 
ишлатилади. 2) Хориж амалиётида цедентнинг олинган суғурта мукофоти 
маъносини билдиради.