Х. М. Комилов, Ф. О. Пўлатова

Савол ва топшириқлар 
1.Катализатор активлиги қандай аниқланади? 
2.Нима сабабдан катализатор активлигини маълум узоқ вақт ичида доимий 
даражада ушлаб туриш керак? 
3.Нима сабабдан сульфат кислота ишлаб чиқаришда аввал ишлатиладиган 
платина ва темир (III) – оксиди асосидаги катализаторлар кейинчалик ванадийли 
катализатор билан алмаштирилди? 
4.Нима сабабдан: а) иссиққа чидамли катализаторларни; б) паст ҳароратларда 
ишлайдиган катализаторларни топишга қаратилган изланишларга катта эътибор 
берилмоқда?
5.Каталитик реакцияларни ўтказиш учун дастлабки моддаларни қандай 
тайѐрлаш керак? 
6.Гетероген реакцияларни бошқариш қонунпятларидан газлар орасидаги 
гетероген—каталитик реакцияларда фойдаланса бўладими? 
7.Олтингугурт 
(IV)-оксидини 
контакт 
оксидлаш 
жараѐнида 
иссиқлик 
алмашиниши қандай роль ўйнайди? 
8.Нима сабабдан олтингугурт (IV)-оксидини иложи борича тўла оксидлашга 
ҳаракат қилинади? Бунинг икки сабабини айтинг. 
9.Саноатда олтингугурт (IV)-оксиди 
SO
2
ни оксидлашнинг қуйидаги усули тобора 
кенгайиб бормоқда: аввал биринчи босқичда ҳосил бўлган олтингугуртнинг (IV)-

---

168 
оксиди 
SO
2
ни газ аралашмасидан ажратиб олинади кейин қолган аралашмани 
иккинчи босқичга узатилади. Шунинг эвазига олтингугурт (IV)-оксиди 
SO
2
 
ни 
оксидлаш даражаси 97 — 98% дан 99,5% гача етади. Нима учун? 
10.Заводларда қаттиқ катализаторлар иштирокида газ ар орасидаги каталитик 
реакцияларни ўтказишнинг қандай қонун-қоидалари мавжуд? 
11.Олтингугурт 
(IV)-оксди 
SO
2
ни 
контакт 
оксидлаш 
жараѐнининг 
такомиллаштириш имкониятларни кўриб чиқинг ва жавобингизни изоҳлаб 
беринг. 
1)Реакция тезлиги қайновчи катализатор қатламида ўтказилганда ҳаракат сиз 
қатламдаги оксидланишга қараганда тезлашадими? Бундай қурилмада оптимал 
ҳарорат режимини ушлаб турса бўладими? Катализатор қаммовчи қатламда 
бўлган контакт аппаратинннг тузилиш схемаси қандай бўлиши керак? 
2) Ванадийли катализаторлардаги калий ионларининг бир қисмини натрий 
ионларига алмаштирилганда катализаторнинг паст ҳароратлардаги активлиги 
кескин ортади, лекин юқори ҳароратларга чидамлилиги камаяди. Реакцияни 
навбат билан икки: иссиққа чидамли ва паст ҳароратларда ишловчи 
катализаторларда олиб борса бўладими? Каталитик жараѐнни бундай усулда 
ўтказишнинг қандай афзаллик томонлари бор? 
3) Газга ҳаво ўрнига кислород қўшилса реакция тезлигига ва мунозанат ҳолатига 
қандай таъсир кўрсатади? 
4) Агар ҳосил бўлаѐтган моддаларни реакция доирасидан чиқариб турилса, қайтар 
реакциялар охиригача боради (мактабдаги кимѐ курсидан бир нечта мисол 
келтиринг). Дастлабки моддалар ҳам, реакция маҳсулотлари ҳам газ бўлганда бу 
усулни қўлланса бўладими? Масалани, ҳал қилиш йўлларини кўрсатинг. 
5) Юқорида кўриб чиқилган такомиллаштиришлар назарда тутилган қурилманииг 
эскизини чизинг. Уларнинг ҳаммаси саноатда ишлатилади. 
Г2. Юқорида килограммларда келтирилган маълумотлар асосида дастлабки 
аралашма 100 моль бўлганда, контакт аппаратининг моддий балансини молларда 
тузинг. 
Е ч и м и. Шартга кўра дастлабки аралашмада 1 моль SО
2
, 11 моль О
2
ва 82 моль 

---

169 
N
2
бор. Олтингугурт (IV)-оксид SO
2
нинг оксидланиш даражаси 98% га тенг 
бўлганда 6,86 моль олтингугурт (VI)-оксиди SO
3
ҳосил бўлади ва 0,14 моль 
олтингугурт (IV)-оксиди SO
2
қолади. Кислороднинг 3,43 моли сарфланади ва 7,57 
моли қолади (9-жадвал).