C
kF
d
dG
тенгламадаги F ўрнига шартли катталиклар, масалан,
аппарат кесимининг юзаси, барча токчалар майдони, насадка юзаси ва бошқалар
қўйиб ҳисобланади. F ни ошириш учун фазаларни аралаштириш бир вақтнинг
ўзида k нинг ошишига ҳам олиб келади.
Яна F ни аниқлаш қийин бўлганда ҳисоб китоб реакцион хажм
v
учун
қилинади:
;
C
kv
d
dG
(2.52)
Шундай қилиб, k,
v
,
F
реакцияга киришувчи реагентларнинг
концентрациясига боғлиқ бўлмас экан.
Жараѐннинг харакатлантирувчи кучи
С - гомоген реакцияларда массалар
таъсирлашув қонунига биноан айни ҳолатда реакцияга киришувчи моддалар
концентрациясининг ҳосиласи сифатида аниқланади.
Қайтмас оддий реакция nA
pD учун
С
С
А
га тенг ва идеал сиқиб
чиқаришда тезлик қуйидагича ѐзилади:
;
''
A
A
kC
d
dC
(2.53)
Модель реакция учун mA+nB=pD-
ҳаракатланувчи куч тўғри k
1
ва
62
тескари k
2
реакция тезлик константалари нисбатига қараб турлича ифодаланади.
Агар реакция қайтмас бўлса, у ҳолда реакция тезлиги
нокаталитик
жараѐнлар учун идеал сиқиб чиқариш режимида қуйидагига тенг бўлади:
C
n
B
m
A
D
C
kC
C
k
d
dC
(2.54)
Агар реакция қайтар бўлса, у ҳолда умумий тезлик дастлабки моддаларнинг
мувозанат концентрациялари орқали ифодаланади:
C
n
В
B
m
А
A
D
С
C
C
C
k
C
k
d
dC
*)
(
*)
(
(2.55)
Худди шу шароит учун умумий реакция тезлигини тўғри ва тескари реакция
тезликларининг фарқи орқали ифодалаш ҳам мумкин:
2
1
2
1
2
1
C
ва
C
p
D
n
B
m
A
D
С
k
C
C
k
d
dC
(2.56)
бу ерда: С
А
, С
В
, С
D
– оддий ҳолдаги концентрациялар; С
А
*, С
В
*
- А, В
моддаларнинг мувозанат концентрациялари.
Масса узатишда ҳаракатлантирувчи куч айни ҳолатда:
С = (С
од
– С
*
)
n
(2.57)
С = С
од
– С
*
(2.58)
бу ерда: С
од
–узатувчи фазада компонентларнинг оддий ҳолдаги
концентрацияси;С
*
- узатувчи фазадаги мувозанатли концентрация; n – реакция
тартиби.
Даврий ҳамда оқимли реакторларда идеал сиқиб чиқариш режимига яқин
бўлганда (2.56) ва (2.57) тенгламалар ҳаракатлантирувчи кучни фақат сифат
жиҳатдан аниқлашда қўлланади.
Гетероген масса узатма жараѐнлар учун компонентлар концентрациясининг
ўзгариши тўғри, қарама – қарши ва кесишган оқимларда турличадир. Мос
равишда ўртага харакатлантирувчи куч учун қўлланадиган формулалар ҳам фарқ
қилади. 7-расмда Г-С системада оқим йўналишлари тасвирланган. Тўғри оқимда
реакцияга киришувчи фазалар бир томонлама, қарама – қаршида, бир – бирига
қараб, кесишганда – бир – бирига бурчак остида ҳаракат қилади.
63
Do'stlaringiz bilan baham: |