Х. М. Комилов, Ф. О. Пўлатова

Катализаторга ҳарорат таъсири 
Ҳарорат таъсирида катализатор структураси ўз кўринишини ўзгартиради. 
Бунда ташқи актив марказлар юқори ҳарорат таъсирида йўқолиб боради (58-
расм).
а) б) в) 
Ҳарорат таъсир Ўртача ҳарорат Юқори ҳарорат 
этилмаганда таъсирида таъсирида 
58 – расм. Ҳарорат таъсирида катализатор кристалл панжараларининг 
ўзгариши
. 
 
Катализаторга босим таъсири 

---

130 
Каталитик жараѐнлар кўпинча ҳароратдан ташқари босим таъсири остида 
ҳам олиб борилади. Босим таъсирида вақт ўтиши билан катализаторлар турлари 
ѐки панжаралари муртлаша бошлайди. Катализатор турлари узилиб кетиб аста-
секин уқаланиб кета бошлайди. Шунинг учун ҳам кўпинча нодир металлардан 
ясалаган панжаралар металмас, ѐки оддий металл қотишмаларидан тайѐрланган 
панжаралар билан устма – уст холда жойлаштирилади.
Ишлаб чиқариш катализаторларига қўйиладиган талаблар
1.
Етарли юқори активлик 
2.
Захарловчи моддалар таъсирига чидамлилиги 
3.
Танланганлик 
4.
Ишда барқарорлиги 
5.
Етарлича иссиқликни ўтказиш 
6.
Механик мустаҳкамлиги 
7.
Арзонлиги 
Мавхум қайнаш реакторида қўлланадиган катализаторларга қўшимча яна 
талаб қўйилади. Гранула ва донсимон катализаторларнинг бир бири билан, 
реактор деворига, иситиш мосламаларига урилиши ва ишқаланишига 
чидамлилиги. Саноат катализатори ишининг интенсивлиги (активлиги) қуйидаги 
формула орқали аниқланади. 
мах
мах
ох
S
С
V
S

(6.13)

мах
бош
бош
XS
С
V
S

(6.14) 
бу ерда: V
ох
, V
бош 
- 1м
3
катализатор юзасидан ўтган газнинг бошланғич ва охирги 
ҳажмий тезлиги, м
3
/с ; С 
мах 
ва С
бош 
– бошланғич
ва охирги маҳсулот 
концентрацияси, ҳажмий улуш; X – дастлабки модданинг айланиш даражаси, 
улуш бирлигида; S 
мах 
– тоза маҳсулот зичлиги, кг/м
3
; 

– реакцион аралашманинг 
ҳажми ўзгаришини ҳисобга олишда тўғирловчи коэффициент.