H jamolxonov

§. Qo'shimcha ottenkalar

Qo'shimcha ottenkalar (ma’no qirralari) lekscmaning semautik tarkibidagi ikkinchi hodisadir. Ular leksik ma'noga ustama sema tarzida biriktirilgan bo'ladi. Bu haqda «ifoda semalari» bahsiga qarang.

79. 
    §. Turkumlik semalari
    

Turkumlik semalari — leksemaning mazmun plan-idagi uchinchi komponent. Bunday semalar leksik ma’noga tayangan holda leksemalarning grammatik ma’nolarini belgilaydi, shu asosda leksemalarning leksik- grammatik guruhlanishi - so'z turkumlariga uyushishi ta’minlanadi. Qiyos

"^IJ Quran}’: Толстим Б.Н. Введение в языкознание. - М.: «Высшая школа». 1977. с. 71.

Головин Б.Н. Ko'rsalilgan asar, 73-6.

qiling: daftar— «predmetning birturi» (Icksik ma'no). kitob - «prcdmctning boshqa bir turi» (leksik nia'no), yozmoq - «liarakatning bir turi» (Icksik ma’no), yurmoq — «liarakatning boshqa bir turi» (leksik ma'no). Bu ma’nolar yuqorida keltiriIgan liar bir leksemaning o'zinikidir: kitob leksemasi «daftar»ni, daftar leksemasi «kitob»ni anglatmaydi; shuningdek, yozmoq leksemasi «yurmoq»ni, yurmoq leksemasi esa «yozmoq»ni ifodalamaydi. Biroq daftar \a kitob lekscmalarining ikkalasida «predmetlik» semasi, yozmoq va yurmoq lekscmalarining ikkalasida esa «harakat» semasi ham borki, ular daftar va kitob leksemalarini ot turkumiga, yozmoq va yurmoq lekscmalarini esa fe‘l turkumiga birlashtiradi. Har bir so'z turkumining ichki kategoriya- lariga xos ma’nolar - otlarda egalik, kclishik, birlik, ko'plik; fe’llardagi shaxs-son, zamon, mayl; sifatlardagi daraja ham turkumlik senialariga asoslanadi. Demak. leksik ma'noda xususiylik, individuallik, grammatik ma'noda esa umumiylik ustun turadi. Bundav tafovutlanish leksemaning mazmun mundarijasidagi leksik ma'no semalari bilan turkumlik semalari o'rtasidagi munosabatlardan kelib ehiqadi («Leksik ma’noning semantik tarkibi» bahsiga ham qarang).