Х ч. БЎриев о. А. Ашурметов полиз экинлари биологияси ва



Download 0,92 Mb.
Pdf ko'rish
bet32/69
Sana21.06.2022
Hajmi0,92 Mb.
#689050
1   ...   28   29   30   31   32   33   34   35   ...   69
Bog'liq
Полиз экинлари биологияси ва етиштириш технологияси 0

Караганда
июл ойида кундузи 
соат 13-15 ларда бир туп ковун усимлиги томонидан сарфланадиган сув 
микдори, Хандалак кукча навида 3.6-4.1, Бухарка навида 3.3-4.2, Куйбош 
навида 4.6-4.9, Умрбокий навида 4.4-5.0 л/соатни ташкил этади. 
Транспирация коэффициенти экин навига караб 598-640 га боради. 
Усимликнинг гунчалаш ва гуллаш фазасида транспирация эрталабки 
соатларда кундузги ва кечки соатлардагига 
Караганда 
сустрок булади (1 дм
2
барг юзасига нисбатан олганда соатига ковокда 4.24, тарвузда 4.61, ковунда 
4.54 г. га тугри келади). 
Полиз экинларининг тупрокдан анчагина нам ола билиши усимлик 
барглари ва тупрокнинг юкори каватларида хар томонга таркалиб, кучли 
шохланиб кетадиган илдиз системасининг суриб олиш лаѐкати 


юкори булишига богликдир. Тарвуз баргларининг суриш кучи 9.6- 
22.7
атм. ни ташкил этади. Ер клининг нам минтакаларидан келиб чиккан 
навларда баргларнинг суриш кучи бир мунча кам ва кургокчил 
минтакаларидан келиб чиккан навларда бир кадар юкори булади. 
Узбекистан шароитларида ковун баргларининг суриш кучи экин ѐппасига 
гулга кирган даврда 8-12 атм. ни ташкил этса, мевалари усиб борадиган 
даврда 16-20 атм. ни ташкил этади. 
Тупрок; шароитлари ва минерал озуца.
Ковун, тарвуз ва ковокдарнинг 
бош илдизи бутун вегетация даврида ѐн илдизлардан морфологик белгилари 
билан ажралиб туради. Ковокдошлар бош илдизида кучли ривожланган 
биринчи тартибли илдизлар ва гипокотилни ер остидаги кисмидан 
ривожланадиган ѐн илдизларининг булиши билан тавсифланади. Бу 
илдизлар тизими асосан горизонтал Холда тупрокнинг юза кисмига якин 
жойлашган булади. Айникса, ковокнинг илдиз системаси кучли 
ривожланган. Ковокнинг ук илдизи тупрокнинг 132 см чукурлигигача, 
ковун — 106 ва тарвуз — 118 см гача етади. Вегетация охирида илдиз 
системасининг таркалиш кенглига ковокда 596 см етади, тарвузда — 479 см 
ва ковунда диаметри 388 смгача таркалган булади. Чопикдан сунг ѐн 
илдизчаларнинг микдори кескин ортади ва 25-—32 етади. Ковун, тарвуз ва 
ковокдарнинг ѐн ва Кушимча илдизлари юксак даражадаги регенерация — 
тез кайта тикланиш хусусиятига эга. Айникса тупрок кайта юмшатилган ва 
шатрик даврида чопик килинса, ѐн илдизчаларни асосий кисми кесилиб, 
улардан биринчи тартибли кушимча илдизчалар жуда куп микдорда пайдо 
була бошлайди. Натижада тупрокнинг юза кисмида калин тур хосил 
килувчи илдиз системаси таркиб топади. Шундай килиб, ковокдошлар 
илдиз системаси кучли ривожланиб, катта хажмдаги тупрокни эгаллаб 
оладиган булгани учун, полиз экинлари тупрок таркибида буладиган 
минерал элементларга камрок талабчан булади. Бирок, булар тупрокнинг 
механик таркиби ва сув-физик хоссаларига, тупрок эритмасининг реакцияси 
билан концснтрациясига купрок талабчандир. 
Полиз экинларини хар хил тупрокларда, хаттоки бошка кишлок 
хужалик экинларини экиш учун унча боп келмайдиган ва яроксиз 
тупрокларда хам устириш мумкин. Лекин экстенсив дехкончилик 
шароитларида полиз экинларини дашт ва куп йиллик табиий курик ерларга 
жойлаштириш афзал, кадимдан хайдаб келинадиган ерлар эса уларга тугри 
келмайди деб, хисобланар эди. Интенсив дехкончилик шароитларида эса 
хайдалмайдиган ерлар колмади, шунга кура полиз экинлари алмашлаб 
экишга жорий этилиб, кадимдан хайдаб келинадиган ерларга хам 
жойлаштирилмокда. 
Тупрок шароитларига муносабати жихатидан полиз экинлари бир-
биридан фарк килади. Ковун тупрок, шароитларига тарвуздан 


к
ура купрок, талабчандир, шунинг учун кумли жойларда бу экин хамиша 
хам яхши битавермайди. Ковунни яхши структурага эга булган анча 
унумдор буз тупрокли ерларга эккан маъкул. 
Полиз экинлари тупрок кислоталарини ѐктирмайди. Серкислота, 
нордон тупроклар бу экинлар учун унча тугри келмайди. Полиз экинлари 
учун тупрок мухитининг нейтрал ѐки кучсиз ишкорий реакцияда (pH 6.5-
7.7) булиши хаммадан маъкул. Тупрок кислоталилигига ковун ва ковок анча 
сезгир. Шунинг учун хам кислотаси купрок буладиган тупрокларга 
экилганида улар ерга охак берилишини анча ѐктиради. 
Полиз экинларининг айрим турлари тупрок шурланишига 
чидамлилиги жихатидан бир-биридан фарк килади. Ковок тупрок 
шурланишига бир мунча чидамлидир. Тупрок сульфат-хлорид тузлар билан 
шурланиб турадиган шароитларда бу экиннинг шурга чидамлилик 
жихатдан олинадиган агрономик нормаси, яъни кишлок хужалиги 
амалиѐтини коноатлантирадиган микдорда хосил бера олиши мумкин 
булган нормаси тупрок таркибидаги хлорга нисбатан олганда 0.02 фоизни 
ва каттик колдик микдорига нисбатан олганда 0.4-1.4 фоизни ташкил этади. 
Ковун билан тарвуз камрок даражада шурга чидамлидир. Ковуннинг шурга 
чидамлилик агрономик нормаси хлорга нисбатан олганда 0.015-0.017 
фоизни, тарвузнинг нормаси эса 0.015- 0.02 фоизни ташкил этади. Тупроги 
шур босган минтакалардан келиб чиккан полиз навлари тупрок шурлигига 
бир кадар купрок чидамли булади. Полиз экинларини узок муддат давомида 
шур босган ерларга экиб бориш уларнинг шурга чидамлилиги ортишига 
олиб келади. 
Худци бошка кишлок хужалик усимликлари сингари полиз 
экинларининг минерал озикланиши учун энг мухим элементлар азот, 
фосфор ва калийдир. Шу моддалардан биронтасининг етишмай колиши 
усимликларнинг хаѐт фаолиятида у ѐки бу хилдаги узгаришларни келтириб 
чикариши билангина колмай, балки усимликлар озикланишига зарур булган 
бошка минерал элементларнинг уларга утиши ва сингиб боришига хам ѐмон 
таъсир курсатади. Узбекистан тупрокларида азот билан фосфор кам ва 
калий микдори купрок Шу муносабат билан бу ерларда полиз экинларига 
азотли ва фосфорли угитларни солиб туриш алохида ахамиятга эгадир. 
Полиз экинларига минерал озука элементларининг вегетация 
даврининг турли боскичларида етиб бориш суръати бир хил эмас. Бу суръат 
усиш жараѐнларининг нечоглик жадал кечаѐтганига богликдир. Усиш 
жараѐнлари секинлик билан давом эгиб борадиган вегетация даврининг 
бошида минерал озика элементларини усимликлар кам узлаштиради, 
усимликнинг вегетатив органлари ва мевалари зур бериб усиб борадиган 
даврда бу элементларни узлаштириш кескин кучаяди, вегетация даврининг 
охирида эса сусайиб колади. Минерал озика 


айникса ковун хусусида айтиладиган булса, бу нарса хосилдорлик ва 
ширадорлик сингари курсаткичларнинг пасайишига, вегетация даврининг 
узайиб кетиши, мева мазасининг ѐмонлашиб колишига олиб келади. Шу 
билан бирга барча полиз экинларида уларни экологик шароитлари жихатдан 
ухшаш булган минтакаларга кучирилганида яхши битадиган навлари, 
шунингдек ирсияти мулойим булиб, кенг ареалга таркалганида хам уз 
хоссаларини саклаб кола оладиган навлари бор. Мана шуларнинг хаммаси 
полиз экинларидан хамиша юкори сифатли мул хосил олиш учун 
минтаканинг тупрок-иклим шароитларини хисобга олиб туриб, навларни 
тугри танлаш зарурлигини курсатади. Модомики шундай экан, хар бир 
минтакада давлат нав синаш участкаларида синовдан яхши утган ва 
республика Кишлок ва сув хужалиги вазирлиги кошидаги кишлок хужалик 
экинлари навларини синаш буйича комиссия томонидан тавсия этилиб, 
давлат реестрларига киритилган навлар экилиши керак. 

Download 0,92 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   28   29   30   31   32   33   34   35   ...   69




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish