Х ч. БЎриев о. А. Ашурметов полиз экинлари биологияси ва


ypyF  массаси  134-135 г га етиб  Колса



Download 0,92 Mb.
Pdf ko'rish
bet30/69
Sana21.06.2022
Hajmi0,92 Mb.
#689050
1   ...   26   27   28   29   30   31   32   33   ...   69
Bog'liq
Полиз экинлари биологияси ва етиштириш технологияси 0

ypyF 
массаси 
134-135 г га етиб 
Колса, 
Кукча навли ковун уругларида бу ракамлар 70-85, 
74-84 фоизни ва 50-60 г ни ташкил этади. Шу боскичнинг охирига келиб, 
уруглик меваларни узишга киришиш ва етилиб олиши учун саклаб куйиш 
мумкин. Биологик пишиклик ѐки етуклик боскичи 15-20 кун давом этади, 
ковун билан тарвузда уругланишдан 50-60 кун утганидан кейин тугапланади. 
Бу боскичнинг охирларига келиб, 
курук 
моддаларнинг тупланиши 
тугапланади (уларнинг микдори ковунда 66-68 фоизга, тарвузда эса 49-51 
фоизга етади). Уруглар энг куп даражадаги унувчанлик (ковунда унувчанлик 
90-96, тарвузда 90-98 фоизга боради) ва огирликка етади (1000 дона 
ypyF 
массаси ковунда 63-64 'г ва тарвузда 134-136 г булади). 
Полиз экинларининг уруглари етарли даражадаги унувчанлигини 6-7 
йил давомида, баъзида эса бундан хам узокрок муддат саклаб тура олади. 
Бирок, бир хил унувчанликдаги уруглар хам узок муддат саклаб куйиладиган 
булса, бир кадар айнайди. Ковун уруглари* . - 18 ой, тарвуз ва ковок 
уруглари купи билан уч йил давомида энг яхши экинбоп сифатларини саклаб 
туради. Саклаш муддатлари узайган сайин уруглар таркибидаги оксил 
микдори камайиб, уларнинг сув ютиш сурьатлари сусаяди, буртиш даври 
узайиб кетади. Экинбоплик сифатлари ѐмонлашиб колаш. 5-6 йил сакланган 
уруглар хаѐтчанлиги паст булиши муносабати билан кунгилдагидек яхши 
хосил бера олмайди. Бир йил сакланган уруглар хаммадан юкори хосил 
беради ва меваларининг сифати хам жуда яхши булиб чикади. Полизчиликда 
узок саклаб куйилган уруглар экишга яхши ярайверади деган фикр 
тажрибада олинган далил-исботлар билан инкор этилган. 
Усимликларнинг усиши ва ривожланиб бориши. 
Полиз
 


экинларининг усиш жадаллиги ва ривожланиб боришининг сурьатлари 
экиннинг тури ва нави га хос хусусиятларига, шунингдек, ташкл мухит 
шароитларига богликдир. Шу билан бирга полиз экинларининг ривожланиб 
боришида купгина хусусиятлар хам бор. 
Янги организмнинг хаѐт-фаолияти уругларнинг униб чиклшидан 
бошланади. Бун и бошлаб берадиган механизм уругларнинг намни узига 
тортиб, буртиб чика олишидир, шу нарса уруглар унишининг биринчи 
боскичи булиб хисобланади. Барча полиз экинларининг уруглари зур бериб 
суриб олиш кувватига эгадир, шунга кура тупрокда нам кам булган 
махалларда хам уруглар узига сув тортаверади. Ковун уругларининг 
батамом буртиб олиши учун мутлако курук уруглар огирлигига нисбатан 
олганда 41-45 фоиз, тарвуз билан ковок уругларининг тула буртиб олиши 
учун эса 48-50 фоиз сув булиши зарур. Полиз экинларининг уруглари 1-2 
кун давомида буртиб олади. Тупрок харорати ва унга канчалик хаво утиб 
туриши уругларнинг буртиб олиши учун катта ахамиятга эга эмас. 
Илдизлар етарлича ривожланиб олганидан кейин усимликнинг ер 
устки кисмлари сезиларли даражада уса бошлайди. Нихоллар пайдо 
булганидан хисоблаганда 5-6 кундан кейин биринчи чин барг, сунгра хар 3-
5 кун оралаб иккинчи, учинчи, туртинчи ва бешинчи чин барглар Хосил 
булади. Шундан кейин усимликнинг усиши сусайиб колади (поянинг бир 
кеча-кундуздаги усиши 0,5-1 см ни ташкил этади), бугин ораликлари жуда 
калта тортади, шунинг учун усимликлар тик турган кичикрок туп 
куринишида булади. Полиз экинларида 5-6 та барг хосил буладиган давр 
шатрик даври деб аталади. 
Экин майсалари пайдо булганидан хисоблаганда 27-37 кундан кейин 
унинг тури, нави ва парваришлаш шарт-шароитларига караб, усимликлар 
асосий поя билан биринчи ва ундан кейинги тартибдаги ѐн пояларни чикдра 
бошлайди. Полиз экинларининг ялпи гунчалаш фазаси шохланиш даврига 
тугри келиб, айнан шу пайтда экин хаммадан зур бериб усиб боради. Поя 
бир суткада 2—3 см усади. Бутун усимлик тупининг бир кеча-кундуз 
мобайнида усиши тарвузда 1,5-2,5 м|га, ковокда 5 м га етиши ва бундан 
ортиши мумкин. Тарвуз пояларининг умумий узунлиги 40 м гача, 
баргларининг умумий сони 900 донагача, ассимилляцияловчи майдонининг 
сатхи эса 3 м
2
гача бориши мумкин. 
Усимликлар усиб бориши билан бир каторда ривожланиб, купайиш, 
яъни наел бериш генератив органларини хосил килади. Полиз экинлари 
палак ѐза бошлаганидан бир-уч хафта кейин уларда чангчи гуллар (тарвузда 
асосий поянинг 4-12 барги култигида, ковунда барча барг култиклари), 
чангчи гуллардан кейин эса уругчи гуллар (тарвузда асосий поянинг 5-30 
барг култига, биринчи тартиб пояда, ковунда асосан иккинчи ва учинчи 
тартибдаги пояларда) пайдо булади. Усимлик нихоллари пайдо булганидан 
то биринчи уругчи гули очилгунга кадар 


экиннинг тури ва навига караб орадан 35-60 кун утади. Уругчи гуллар 
усимликнинг иццизига нечоглик якин жойда пайдо булса, улар шунчалик 
барвакт очилади ва нав шунчалик тезпишар булади. 
Полиз экинларининг хар хил турлари ва навларида мева тугиб, 
етилгунича орадан 30-60 кун утади. Меваларнинг шаклланиб бориш муддати 
экиннинг нав хусусиятлари ва парваришининг шарт- шароитларига караб 
узгаради. Волга буйи шароитларида бу муддат тарвузда 32-46 кунни, 
купчилик навларида 32-35 кунни ташкил этса, Узбекистан шароитларида у 
40-50 кунни ташкил этади. Ковунда тугунчалар уругланиб булганидан 
тортиб, то мева етилгунга кадар бизнинг шароитларда орадан 40-50 кун, 
йирик мевали ковокда 60— 65 кун ва мускат ковокда 70-80 кун утади. 
Вегетация даврининг нихоллар пайдо булганидан бошлаб то биринчи 
мева пишгунича хисобланадиган муадати 60 дан 130 кунгача боради. Полиз 
экинларининг мева тугиш даври биринчи меваси узилганидан тортиб, 
охирги меваси узилгунча хисобланадиган булса, 
10-
20 кундан 40-60 кунгача давом этади. Вегетация даврининг канча 
давом этиши экиннинг жойига ва уни парваришлаш шарт- шароитларига 
богликдир, лекин буни белгилаб берадиган асосий омил экиннинг нав 
хусусиятлари булиб хисобланади. Тезпишарлиги жихатидан хар хил 
гурухларга кирадиган навлар бир хилдаги шароитларда парваришлаб 
борилганида вегетация даврининг муддатларига тааллукли уз тафовутларини 
саклаб колади. 
Полиз экинлари вегетация даврининг канча давом этиши “майсалар 
пайдо булиши - уругчи гулларнинг очилиши” ва “уругчи гуллар очилиши - 
меваларнинг етилиши” даврлари орасида утадиган мудцатларга боглик 
Тезпишарликка дойр тафовутлар тарвуз навларида аксари даврлар орасидаги 
биринчи боскичда намоѐн булса, ковун навларида иккинчи боскичда, ковок 
навларида эса биринчи ва иккинчи боскичда намоѐн булади. Навларга 
уларнинг тезпишарлигига бахо беришда ва эртаги махсулот олиш учун 
кулланиладиган агротехника усул-амалларини танлашда ана шунга эътибор 
бериш зарур. 
Органогенез ѐки морфогенез
усимлик тупининг ривожланиб бориши, 
яъни индивидуал тараккиѐти — онтогенез давомида органлари хамда 
кисмларининг шаклланиб бориш жараѐнларини уз ичига олади. Органогенез 
усимликнинг ѐшига алокадор узгаришлар туфайли руй берадиган ички 
жараѐнларнинг ташки ифодасидир. Барча тур ва навдаги полиз экинларида 
органо! гзнинг 12 та боскичи тафовут килинади. 
Айрим усиш фазалари ва органогенез боскичларининг канча давом 
этиши ва усимликларнинг ривожланиб бориш муддатлари уларнинг 
тезпишарлигига ва кандай шароитларда парвариш килиб борилаѐтганлигига, 
хусусан хаво харорати билан тупрок. намлигига 


богликдир. Шу муносабат билан усиш фазалари ва органогенез 
боскичларининг муддатларини хамда буларга таъсир утказадиган 
омилларни билиб олиш усимликларнинг усиб-ривожланиб боришини жуда 
мохирлик билан бошкариб боришга, полиз экинлари хосилдорлигини 
оширишга имкон беради. 

Download 0,92 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   26   27   28   29   30   31   32   33   ...   69




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish