H. A. Jamolxonov

Bosh  ma’no
  so’zning  semantik  tarkibidagi  boshqa  ma’nolarning  o’sib  chiqishi 
uchun asos bo’lgan ma’nodir. Masalan, 
tulki
  so’zining  bosh  ma’nosi  "Itlar  turkumiga 
mansub  yirtqich  sutemizuvchi  hayvondir".  U 
to’g’ri  ma’no
  (voqelik  bilan  bevosita 
bog’langanligi  uchun), 
nominativ  ma’no
  (voqelikni,  predmetni  nomlaganligi  uchun), 
erkin ma’no
 (reallashuvi ma’lum kontekst, so’z qurshovi bilan cheklanmaganligi uchun) 
sanaladi.  
Hosila  ma’no
  bosh  ma’nodan  taraqqiy  etib  chiqqan  ma’nodir.  Masalan, 
tulki
 
so’zining  hosila  ma’nosi  "O’taketgan  ayyor,  makkor  odam"dir.  Bu  ma’no  ayrim 
kishilarning  xatti-harakatini  tulkining  hiylakorligiga  o’xshatish,  nisbatlash  orqali 
(metafora yo’li bilan) yuzaga keltirilgan: 
Haqiqatda  esa  bu 
tulkilar
  uni  laqillatadilar.
 
(A.Q.)      
So’zning  hosila  ma’nosi  kontekst  talabidan  kelib  chiqib, 
ko’chma  ma’no
  (so’zning 
to’g’ri  ma’noda  ifodalangan  narsa-hodisalardan  boshqa  narsalarga  nom  bo’lib 
ko’chganligi uchun), 
majoziy ma’no
 (mavhum tushuncha yoki g’oyalarni konkret obraz 
orqali ifodalashga xizmat qilganligi uchun), 
bog’li ma’no 
(reallashuvi ma’lum kontekst, 
so’z qurshovi bilan cheklanganligi uchun) degan nomlar bilan ham ataladi.   
I  z  o  h:  Hosila  ma’no  ayrim  hollarda  bosh  ma’no  darajasiga  ham  ega  bo’lib 
qoladi.  Buni 
til
  leksemasi  ma’nolari  misolida  ko’rsa  bo’ladi.  Qiyos  qiling: 
til
(1)  – 
"maza-ta’m  bilish  xususiyatiga  ega  anatomik  a’zo"  (bosh  ma’no); 
til
(2)  –  "kishilar 
orasida  fikrlashish  vositasi  vazifasini  bajaruvchi  sistema,  ijtimoiy  hodisa"  (hosila 
ma’no); 
til
(3)  –  "Nutqning  o’ziga  xos  xususiyatlari  va  ifoda  vositalari  bilan  ajralib 
turadigan  turi;  ilmiy  uslub,  badiiy  uslub  va  b.lar"  (hosila  ma’no);