H. A. Jamolxonov hozirgi o‘zbek adabiy tili



Download 1,41 Mb.
bet53/271
Sana31.01.2022
Hajmi1,41 Mb.
#420091
1   ...   49   50   51   52   53   54   55   56   ...   271
Bog'liq
Жамолхонов HOZIRGI O’ZBEK ADABIY TILI

25-§. Fonema ottenkalari fonemalarning talaffuzdagi real ko’rinishlaridir. (L.V. Shcherba). Chunonchi, "a" fonemasi old qator unlidir. Bu belgi "a" fonemasi uchun tipik hisoblanadi, biroq shu tipik belgi qaram so’zida orqa qator unli ottenkasiga aylanadi. Demak, "a" fonemasi qaram so’zida ("q" bilan yondosh qo’llanganda) orqa qator unli tarzida, karam so’zida ("k"bilan yondosh qo’llanganda) esa old qator unli tarzida talaffuz qilinadi. Bu ikki xil talaffuz "a" fonemasining so’z tarkibidagi real ko’rinishlari - ottenkalari hisoblanadi. Ottenkalar fizik-akustik va artikulatsion jihatdan o’zaro farqlansa-da, bir-biriga qarama-qarshi qo’yilmaydi, chunki shu ikki ottenkaning fonologik funksiyasi bitta (ularning ikkalasi bitta "a" fonemasining vazifasini bajaradi). Demak, fonema bilan uning ottenkalari o’rtasida umumiylik va xususiylik munosabatlari bor.
Fonema ottenkalaridan birining o’rnida ikkinchisini qo’llab bo’lmaydi: bunga shu ottenkani shakllantirgan fonetik pozitsiya yo’l qo’ymaydi. Masalan, ko’l so’zida faqat old qator "", qo’l so’zida esa faqat orqa qator "o" qo’llanadi. Bir fonemaning turli pozitsiyadagi ko’rinishlari-ottenkalari fonema qatorini hosil qiladi. Masalan, "u" fonemasi kul so’zida old kator "ү" tarzida, qul so’zida esa orqa qator "u" tarzida talaffuz etiladi, shunga ko’ra ү, u qatorini yuzaga keltiradi.
Fonema ottenkalari tushunchasiga L.V. Shcherba asos solgan. Bu tushuncha va atama S.-Peterburg (sobiq Leningrad) fonetistlari maktabi vakillari tomonidan ko’proq qo’llanadi.

Download 1,41 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   49   50   51   52   53   54   55   56   ...   271




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish