H. A. Jamolxonov hozirgi o‘zbek adabiy tili



Download 1,41 Mb.
bet49/271
Sana31.01.2022
Hajmi1,41 Mb.
#420091
1   ...   45   46   47   48   49   50   51   52   ...   271
Bog'liq
Жамолхонов HOZIRGI O’ZBEK ADABIY TILI

Birinchi asos oppozitsiya bilan sistema o’rtasidagi munosabatga ko’ra belgilanadi. Bu belgi asosida oppozitsiyalar quyidagicha tasnif qilinadi:
1. Bir o’lchovli oppozitsiyalar. Bunda bir oppozitsiya a’zolariga xos bo’lgan belgilar yig’indisi shu sistema tarkibidagi boshqa oppozitsiyalarning a’zolarida uchramaydi. Masalan: (p-b) dagi «lab-lab, portlovchi» belgisi (t-d)da yo’q, (t-d)dagi «til oldi, portlovchi» belgisi (k-g)da yo’q, (k-g)dagi «til oldi, portlovchi» belgisi (s-z)da yo’q,(s-z)dagi «til oldi-dorsal, sirg’aluvchi» belgisi (sh-j)da yo’q, (sh-j)dagi «til oldi-tanglay, sirg’aluvchi» belgisi (ch-dj)da yo’q….. Shuning uchun (p-b) oppozitsiyasi tarkibida uchinchi a’zo uchramaydi.Bu xususiyat «jarangli-jarangsiz»lik farqlanish belgisi asosida uyushib kelgan korrelatsiya (tagsistema) tarkibiga kirgan barcha juftliklarga xos.
Bir o’lchovli oppozitsiyalar ba’zan «bilateral oppozitsiyalar» deb ham nomlanadi (103-282,369).
2. Ko’p o’lchovli oppozitsiyalar. Bunda bir oppozitsiya a’zolaridagi belgilar shu sistemadagi boshqa oppozitsiya tarkibiga kiruvchi fonemaga ham xos bo’ladi. Masalan: (b-d)dagi «portlovchi-jarangli»lik belgisi (d-g)dagi «g» fonemasida ham bor (b-d-g),(p-t)dagi «portlovchi-jarangsiz»lik belgisi esa (t-k)dagi «k» undoshida ham mavjud (p-t-k).
3. Proporsional oppozitsiyalar. Bunda bir oppozitsiya a’zolaridagi farqlanish belgilari shu sistemadagi (yoki tagsistemadagi) barcha oppozitsiyalarga xos bo’ladi. Masalan; «jarangsiz-jarangli»lik farqlanish belgisi shu belgi asosida tarkib topgan korrelatsiya a’zolarining barchasida bor: (p-b)+ (t-d)+ (s-z) + (f-v)+ (k-g)+ (sh-j)+ (ch-dj)+ (x- g’) kabi.
4.Yakkalangan oppozitsiya. Bunday oppozitsiya a’zolari o’rtasidagi aloqa boshqa oppozitsiyalarda takrorlanmaydi. Masalan; o’zbek tilidagi (l-r) oppozitsiyasiga xos «yon sonant» va «titroq sonant» farqlanish belgisi boshqa biror oppozitsiyada yo’q, (x-h) oppozitsiyasidagi «til orqa» va «faringal» farqlanish belgisi ham boshqa oppozitsiyalarda uchramaydi (1, 29-31).

Download 1,41 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   45   46   47   48   49   50   51   52   ...   271




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish