Guruh talabasi abdunazarova gullola anvar qizining

II bob. Asardagi maqollarning g’oyaviy tasnifi.

Asardagi har bir obrazga yozuvchi shu qadar mahorat bilan maqol va masallardan mohirona qo’llagan. Bu asarda Gulxaniy aytmoqchi bo’lgan fikrini qushlar tilidan bayon qiladi. Bu bilan maqollarning badiiy qiymatini oshirgan.

“Zarbulmasal” dagi har bir masalga xos maqol keltirilgan. “Maymun bilan Najjor"da, “Ustoz ko’rmagan shogird har maqomga yo’rg’alar”. “Tuya bilan Bo’taloq” da, “suvsizlikdan baliq o’lsa, daryoga ne g’am”. “Toshbaqa bilan Chayon"da, “chayon kasbi nish urmoq”. “Dumsiz eshak” da “Ko’pga yugurgan - baridan quruq qolar”. “Yolg’onchi tuya” da “Kasalni yashirsang, isitmasi oshkor qiladi”. “Yodgor po’stindo’z"da, “Maqtanma g'oz, hunaring oz”. “Kabutar bilan zog'”da, “Har kim o'z o'rnini bilishi lozim”kabi maqollar qo’llanilgan.
Mehnatkash xalq hayotini yaxshi bilgan hajviy asarlar muallifi Gulxaniy xalqning orzu-umidlarini, uning og'zaki ijodini juda yaxshi bilgan. U o'zbek va tojik tillaridagi bir qancha maqollar, masal va hikmatli so’zlardan san’atkorlarga xos badiiy mahorat bilan ijodiiy foydalanadi. Keltirilgan barcha maqollar asarning g’oyaviy mazmunini ochishga yordam beradi. Masalan, Yapaloqqushning o'g'liga qizini berishni lozim ko’rmagan Boyo'g'li sovchi bo'lib kelgan Ko’rqushga qarab shunday deydi: “ Sen menga nasihat o’qig’ali keldingmi? ”, “Anglamay so'zlagan o’g’rinmay o’lar…” .

Gulxaniy xalq og'zaki ijodi materiallarini qayta ishlash bilan birga, uning g’oyaviy yo’nalishini, shakli, uslubi va badiiy xususiyatlarini to'la saqlab qolishga intildi. Shuningdek, ayrim maqollarni ko'chma ma’noda qo'llaydi. Bu esa istiora yoki metaforik iboralardir. Masalan, “Tikonsiz gul, sadafsiz dur, mashaqqatsiz hunar bo’lmas” iborasi bir ishni bitkazish uchun mashaqqat chekishga to'g'ri keladi, degan ma'noda ishlatilgan.

Gulxaniy “Zarbulmasal” da ijodiy foydalangan ko'pgina maqol, matal, masal, hikmatli so’zlar ham xalqimizning jonli tilida va yozma adabiyotda qo'llaniladi. Bu maqollarda kishilarning mehnatsevarlik, har bir masalga aql-idrok bilan yondashish to'g'rilik, sofdillik, sermazmun, sabotlilik kabi ajoyib fazilatlar ulug'lanadi. Masalan, “Bugungi ishni ertaga qo'yma”, “Uyat o'limdan qattiq”, “Evi bilan so'zlaganning qurboni bo'l”, “Yolg’on masal turmas”, “Bo’ynida illati borning oyog'i qaltirar”, “Yaxshi bilan yurding-yetding murodga, yomon bilan yurding-qolding uyatga” kabi o’rinli qo’llangan maqollar xalq donoligini ifodalab keladi.
Maqollar “Zarbulmasal"ning tilini boyitib, uning g’oyaviy - badiiy qimmatini, shiradorligini oshirishga xizmat qiladi. Maqolga juda katta e'tibor bergan Gulxaniy o'z asarini “Zarbulmasal" deb nomlaydi.

Zarbulmasal maqol demakdir. Maqol xalq og'zaki ijodining eng ixcham, nihoyatda sermazmun janridir. U xalqning ko'p yillik tajribasi natijasida orttirgan donishmandligini namoyish etadi.

Umuman, maqol va hikmatli so’zlar, A. M. Gorkiy aytganigdek, xalqning o'ziga xos hayotini, tajribalarini namunaviy yo’sinda

ifodalaydi.

Gulxaniy “Zarbulmasal"da: “Ammo roviylar andoq rivoyat qilirlarkim”, “Bor erdi Farg’onada bir sarbon”, “Murod - maqsadlariga yetdi” kabi xalq rivoyatlari va xususan, ertaklar, qissalarga xos an'anaviy muqaddima va xotima gaplar juda o'rinli foydalangan. Bu esa asar tili va uslubning sodda va maroqli bo'lishiga xizmat qilagan. Yozuvchi “Zarbulmasal"da aksar xalq og'zaki ijodiga xos bo'lgan saj, ya'ni nasriy ifodaning qo’llanisidan ham foydalangan. Misol uchun “Farosatning oyog'i oqsoq ”, “Tevadek yevi sho’rva va yantoq”, “Oyog’i osilgan sutqoq, oqqushga o'xshagan Jalol bo’qoq…” kabilarni eslatib o’tiladi. Bunday prozada vazn bo’lmasa ham, lekin ichki qofiya mavjud. Prozadagi bunday qofiya saj deyiladi. Shunday qilib, satirik yozuvchi Gulxaniy “Zarbulmasal” da xalq og'zaki ijodi imkoniyatlaridan unumli va o'rinli foydalanish bilan o'z asarining g'oyaviy - badiiy jihatdan pishiq va xalqqa manzur bo'lishiga erisha oldi.

Adabiyotlar ro’yxati:

1. 
   I. Karimov Yuksak ma’naviyat - yengilmas kuch. - T.
   

:Ma’naviyat, 2008

2. 
   Sh. Mirziyoyev Adabiyot, san'at va madaniyat yashasa, millat va xalq, butun insoniyat bezavol yashaydi. Xalqaro konferinsiyadagi tabrigidan.
   
3. 
   Jumaboyev M. O'zbek bolalar adabiyoti. - T. :O’zbekiston, 2002. - B. 70-74.
   
4. 
   Jumanboyev M. O'zbek va chet el bolalar adabiyoti. T.
   

:O'zbekiston, 2002. - B. 64-68.

5. 
   Gulxaniy “Zarbulmasal”. T. :O’qituvchi, 1972
   
6. 
   www.ziyonet.uz
   

1^ *Sh. Mirziyoyev “Adabiyot, san’at va madaniyat yashasa, xalq va butun millat, insoniyat bezavol yashaydi”

2^ *I.Karimov “ Yuksak ma’naviyat - yenilmas kuch”