Guruh talabasi abdunazarova gullola anvar qizining

Kordon - Malik Shohning xazinachisi, Turumtoy esa uning xizmatchisidir. “So’z kelganda jilov saqlamay ro’baro’ etguvchi” Turumtoy Kordonga qarshi qo'yilgan : “Siz o'z nafsingizni bitkazing, yo sulton amrin… Ikki suyuklik bir ko’ngilga sig’mas ” desa, “Sen kamsafarlikdin bu so’zlarni aytding”, - deb “Toshbaqa bilan Chayon ” masalini bayon qiladi va “Yaxshilik rafiq birla safar qilsang, saodat toparsan. Yomon rafiq birla shaqovat” degan fikrni isbotlaydi.

Gulxaniyning “Toshbaqa bilan Chayon ” masalida bir-biriga zid va qarama - qarshi ikki obraz berilgan : Toshbaqa - aqilli, farosatli, safarda ko’p yurib, ancha tajriba orttirgan, insofli, sodiq va qadrdon do’st timsoli.

U o'z hamrohi Chayonning xiyonatini ko’rgach, uni halok qiladi. Gulxaniy bu masali orqali chayonga o’xshagan odamlar bilan do'st va hamroh bo’lmaslikka, kishi o'zini va taqdirini o’shanday kishilarga topshirib qo’ymaslikka chaqiradi.

Chayon butun umri davomida birovlarga yomonlik qiladigan ularga ziyon-zahmat yetkazadigan, yaxshilikni bilmaydigan, yaxshilikka yomonlik qaytaradigan xiyonatkor toifalarning ramziy obrazidir.

Yo’lda Chayonga hamroh bo'lib qolgan Toshbaqa ro’baro’laridan chiqqan suvdan suzib o’tkach, hamrohiga yordam berishini lozim topib : “Ey birodar, seni daryodan o’tkazib qo’ygani keldim, ustimga min, lekin bejo harakat qilma, o'z joningga jabr qilasan”, - desa ham, Chayon: “ Har kim o’z maslahatini bilur”, - deb Toshbaqaning orqasiga minib borar ekan, bejo harakat qila boshlaydi va :“ Sen bilmaysanmi Chayonning muddaosi, xoh do’stning ko’ksiga, xoh dushmanning orqasiga bo’lsin, nish urishdir”, - deydi.
Yaxshilikka yomonlik qilgan Chayonning razilligidan g’azablangan Toshbaqa bir sho’ng’ib, Chayonni suvga cho’ktirib yubordi.
Gulxaniy bu masal orqali kishilarni xushyorlikka, zolimlarga qarshi qattiqqo’l, sezgir, shavqatsiz bo’lishga undaydi;do'stga do’st dushmanga ayovsiz bo’lish kerakligini uqtiradi. Masalda bir-biriga qarama - qarshi bo'lgan ikki xil xarakter gavdalanadi :bulardan biri - Toshbaqa rahmdil, kishiga yaxshilik qiluvchi, ulardan yordamini ayamaydigan, dushmanga shafqatsiz kishilar obrazidir. Chayon esa yomonlik qiluvchi, to'g'ri kelgan kishiga ozor beruvchi chayonsifat kishilarning achchiq kinoyaviy obrazidir.

Gulxaniy olimlik, donishmandlik da’vo qilgan, aslida o’taketgan savodsiz, har so’zida xatoga yo’l qo’yadigan din ahlini savalagan. Bu hol Kordon bilan Boyo’g’li munozarasida ham yaqqol ko’rinadi : “ Anda Boyo'g'li aydi: “ Siz aytgan Muhammad Amin muftidirki, mudom har ishda o’zidan bemaza, befahm va beidrokroq odamga maslahat qilur erdi. Xoh forsiy, xoh arabiy, har kitobki bitsa sahv va g’alatdin xoli emas erdi, bovujudi bu hama noqisligi birla o’rnini hammadin mullo va donishmandi ro’zg’or ko'rar erdi… ”

Gulxaniy yengil kulgu bilan Yodgor po'stindo’zning o'z kasbini yaxshi egallamagani holda maqtanchoqlik qilishdan ham kuladi.
“Zarbulmasal” da Xolboqi misgar, eshon kalla, Niyozcha og’alik, Otaboy amin, mullo Sodiq va boshqa bir necha kishilarning nomi bilan bog'liq lavhalar borki, yozuvchi ular orqali o’sha zamondagi hukmron doiralariga xos bo'lgan tekinxo’rlik, zo’ravonlik, qalbakilik, munofiqlik, xushomadgo’ylikni qattiq qoralaydi.