Gulyamov saidahror saidahmedovich raqamli iqtisodiyotda blokcheyn texnologiyalari

taqsimlangan reestr (blokcheyn)
- axborotni o’zida jamlagan, muayyan 
qoidalarga muvofiq tuzilgan uzluksiz bloklar zanjiridir (bog'langan ro'yxat). 
Ko'pincha bunday bloklar zanjiri nusxalari bir-biridan mustaqil ravishda turli 
xil kompyuterlarda (qurilmalarda) saqlanadi. 

vakolatlar markazi
- tuzilmasining asosiy vazifasi qilib ma'lum bir sohadagi 
Yangi bilimlarni, tajriba va vakolatlarni izlash va uzatish hamda konsalting, 
servis hizmatlar va professional hizmatlarni ko'rsatishdir. 
Markaz tuzilishidan ko’zda tutilgan asosiy maqsadlar sifatida quyidagilarni 
keltirish mumkin: 

taqsimlangan 
reest 
(blokcheyn) 
texnologiyasining 
imkoniyatlaridan 
foydalanish uchun shart-sharoitlarni shakllantirish; 

taqsimlangan reestr (blokcheyn) texnologiyasi sohasida milliy kadrlar 
salohiyatini rivojlantirish va mustahkamlash; 

---

277 

ushbu texnologiyani o'zlashtirish uchun mahalliy ishlab chiquvchilarni 
qo'llab-quvvatlash; 

davlat boshqaruvi hizmatlarining sifatini yaxshilash, idoralararo ish olib 
borish samaradorligini oshirish, boshqa davlat vakolatlari bo’yicha 
hizmatlarni amalga oshirish uchun davlat boshqaruv tizimida blokcheyn 
texnologiyalarini joriy etish. 
Taqsimlangan reestr texnologiyalari (blokcheyn) bo’yicha vakolatlar 
Markazning asosiy vazifalari quyidagilardan iborat: 

Blokcheyn texnologiyalaridan foydalanish uchun normativ-huquqiy va 
me'yoriy bazani takomillashtirish; 

Davlat boshqaruv tizimida blokcheyn texnologiyalaridan foydalanish uchun 
tashkiliy-texnik shart-sharoitlarni rivojlantirish; 

Davlat boshqaruvi tizimida taqsimlangan reestr texnologiyasini joriy etishga 
yagona texnologik yondashuvni ta'minlash; 

Blokcheyn sohasidagi bilimlarni boshqarish tizimini hayotga tadbiq qilish;

Blokcheyn texnologiyalariga ixtisoslashgan mahalliy ekspertlar va 
kompaniyalar reestrini yuritish; 

Taqsimlangan reestr sohasidagi mutaxassislarni tayyorlash va malakasini 
oshirish; 

Aholi, xo'jalik yurituvchi sub'ektlar, davlat hizmatchilarining taqsimlangan 
reestr texnologiyasi va uning afzalliklari haqidagi xabardorlik darajasiini 
oshirish; 

Davlat tizimi, xususiy va ijtimoiy sohalarda bloklcheyn texnologiyalardan 
foydalanish bo'yicha ilk pilot-loyihalarni amalga oshirish; 

Blokcheyn texnologiyasidan foydalanish bo'yicha ilg'or xorij tajribalarini 
o'rganish va mahalliy sharoitlarga moslashtirish uchun xalqaro hamkorlikni 
amalga oshirish. 
Blokcheyn vakolatlari Markazining asosiy vazifasi va missiyasi ushbu sohadagi 
milliy tajriba darajasi va vakolatlarni oshirish hamda O'zbekistonda yuqori 
texnologiyali va innovatsion iqtisodiyotni shakllantirishni rag'batlantirish 

---

278 
maqsadida taqsimlanadigan reestr texnologiyalari sohasidagi bilimlarni yaratish, 
yanglash, saqlash va tarqatishning samarali mexanizmini joriy etishdan iborat. 
Ushbu missiyani amalga oshirish uchun Markaz quyidagi yo'nalishlar bo'yicha 
faoliyatni amalga oshirishni rejalashtirgan: 
1.
Jamiyat 
hayotining 
turli 
sohalarida 
blokcheyn-texnologiyalarni 
muvaffaqiyatli joriy qilish uchun qulay shart-sharoitlarni yaratish, shu 
jumladan: 

global tendensiyalarni monitoring qilish, texnologik o'zgarishlarni, 
shuningdek blokcheynni qo'llashning Yangi sohalarini, usullarini va 
mexanizmlarini aniqlash uchun taqsimlangan reestr texnologiyalari boyicha 
xalqaro tajribani organish va uni halq xo'jaligi tarmoqlarida tezkorlik bilan 
o’zlashtirish; 

O'zbekistonda blokcheyn texnologiyalarini joriy etish bo'yicha takliflarni 
ishlab chiqish maqsadida mamlakatdagi ilmiy-amaliy tashkilotlar bilan 
birgalikda amaliy, ilmiy va marketing tadqiqotlarini tashkillashtirish; 

blokcheyn va unga aloqador texnologiyalarni, shu jumladan, bulut 
texnologiyalari, kriptografiya, kriptoanaliz, aqlli kontraktlar va boshqa bu 
bilan bog’liq innovatsion texnologiyalarni potentsial foydalanishni tartibga 
soluvchi halqaro normativ-huquqiy bazalarni tahlil qilish va ularni 
respublika sharoitlariga mos ravishda takomillashtirish; 

mamlakat miqyosidagi blokcheyn loyihalarni samarali ravishda amalga 
oshirish uchun tegishli tashkiliy va texnik infratuzilmani rivojlantirish; 

blokcheyn-texnologiyalarni joriy etish bilan bog'liq tashabbuslar, milliy 
tildagi Yangi adabiyotlar, tadbirlar hamda loyihalarni axborot-analitik va 
metodik jihatdan qo'llab-quvvatlash; 

Blokcheyn-texnologiyalar bo’yicha oily ta’lim muassasalar va akademik 
tashkilotlar, 
olimlar 
va 
professor-o’qituvchilar 
bilan hamkorlikni 
rivojlantirish; 

---

279 

Blokcheyn-texnologiyalarni ommalashtirish bo’yicha ilmiy-amaliy va 
o’zbek tildagi ommabop adabiyotlar yaratish va ularni ommaviy axborot 
vositalari yordamida halq ommasiga keng targ’ibot qilish; 

Blokcheyn-texnologiyalarni amaliyotga qo’llash bo’yicha moliya-kredit va 
bank tashkilotlari hamda tadbirkorlik sub’ektlari bilan uzviy aloqada bo’lib 
ishlash. 
2.
Milliy blokcheyn-kompetentsiya va vakolatlarni rivojlantirish, shu 
jumladan: 
o
taqsimlangan reestr texnologiyasidan samarali foydalanish uchun davlat 
tuzilmalarining kadrlar salohiyatini rivojlantirish va mustahkamlash; 
o
blokcheyn sohasida milliy ekspertlar guruhini shakllantirish, bu bilan 
bog’liq bo’lgan muammolarni muhokama qilish uchun zarur bo’lgan 
innovatsion maydonchalar faoliyatini tashkil etish va muvofiqlashtirish 
hamda amaliyotda blokcheyn texnologiyalarni qo'llashning Yangi 
yo'nalishlari va usullarini yaratish; 
o
iqtisodiyotning turli sohalariga, tadbirkorlikda va davlat boshqaruviga 
yo’naltirilgan 
blokcheyn-texnologiyalari 
sohasidagi 
mutaxassislarni 
tayyorlash va malakasini oshirish; 
o
tarqatilgan reestr texnologiyalarini joriy etish bilan shug'ullanuvchi milliy 
kompaniyalarni va soha mutahassislarini rag'batlantirish hamda qo'llab-
quvvatlash; 
o
blokchain texnologiyasi yo’nalishida ilmiy va amaliy izlanish olib boruvchi 
oliy o’quv yurtlari, texnoparklar, analitik markazlarI, ilmiy-tadqiqot 
markazlari va boshqa milliy akademik va mutaxassislar birlashmalarining 
a’zolarini rag’batlantirish maqsadida o’zaro hamkorlikni amalga oshirish;
o
Taqsimlangan ro’yhat texnologiyasini qo’llash borasida xalqaro hamkorlikni
rivojlantirishga yo’naltirilgan anjumanlarini tashkillashtirish va o’tkazish, bu 
boradagi halqaro tajriba va o'zaro tajriba almashishlarda faol ishtirok etish; 
3.
Blokchain innovatsion texnologiyalarini davlat boshqaruv tizimi va milliy 
iqtisodiyotga tadbiq etish jarayonini muvofiqlashtirish, shu jumladan:

---

280 

blokchain texnologiyalarini qo’llash va tadbiq etish bo’yicha maslahat 
hizmatlarini ko’rsatish, mutaxassislar hulosasini taqdim qilish hamda bu 
soha bo’yicha innovatsion fikr va takliflarni berish. 

davlat boshqaruvida blokchain texnologiyani qo’llagan holda information-
kommunikatsion sohaga oid optimal yechimlarni yaratish va tadbiq qilishda 
yaxlit va bir butun texnologik yondashuvni ta’minlash; 

Davlat 
idoralari 
va 
boshqa 
tashkilotlarda 
taqsimlangan 
reestr 
texnologiyasiga 
asoslangan 
umumdavlat 
raqamli 
platformalarining 
ishlatilishining rivojlanishiga ko’maklashish. 

blokchain konsepsiyasini ommaga namoyish qilish va uning amalga 
oshirilishi mumkinlgini tekshirish maqsadida davlat, hususiy yoki ijtimoiy 
sohalarda blokchain ilk loyihalarini amalga oshirish. 
Blokcheynni tushunish ushun avvalo pulning asosiy vazifasi nima ekanligini 
tushunib olamiz. Pulning asosiy vazifasi insonlar orasidagi savdo jarayonini 
osonlashtirishdir: 
Agarda pulning jamiyatdagi harakatini tahlil qilsak, juda ham murakkab jarayonlar 
ko’z oldimizga keladi: 

---

281 
Bunda barcha hisob kitoblar tabiiyki, buxgalteriya orqali amalga oshadi: 
Buxgalteriyadagi ma’lumotlar esa konfidentsiyal va ularni boshqarish anchagina 
murakkab masaladir. Ushbu vazifani osonlashtirish uchun bir qancha turdagi 
vositachilar hizmatidan foydalanish mumkin. Masalan, banklar va ular bilan 
bog’liq bo’lgan tashkilotlar. Bu esa hisob ishlarini juda ham murakkablashtirib 
yuboradi. Shuning uchun hozirgi paytda blokcheynlardan foydalangan xoldagi 
taqsimlangan buxgalteriya kontseptsiyasi ishlab chiqilmoqda. Uni sxematik 
ko’rinishda quyidagicha tasvirlashimiz mumkin: 

---

282 
Bunda buxgalteriya kitoblari tarmoqda joylashtirilib, barcha uchun birday 
ko’rinshga ega bo’ladi va hech kim unga egalik qilolmaydigan ko’rinishga keladi. 
Natijada biz taqsimlangan buxgalteriya kontseptsiyasiga kelamiz. Bunda 
buxgalteriya kitoblarining barcha nusxalari bir xil bo’ladi. Barcha tranzaktsiyalar 
esa barcha tarmoq ishtirokchilari tarmoq orqali ko’ra oladigan ommaviy xolatga 
keladi: 
Noto’g’ri tranzaktsiyalarni esa boshqalardan berkitib bo’lmaydi, ular darhol 
barchaga oshkor bo’ladi-qo’yadi: 

---

283 
Har bir alohida tranzaktsiya esa maynerlar tomonidan tasdiqlanadi va 
foydalanuvchilar tomonidan tekshirib turiladi: 
Bular hammasi blokcheyn deb atalgan kompyuter tarmog’i vositasida amalga 
oshiriladi: 

---

284 
Demak, blokcheyn bu bir xil huquqqa ega bo’lgan va tarmoqqa P2P (