Guliston davlat universiteti y. Tojiyev, M. Latipov «til tarixi»

Mustaqil fe’llar. Mustaqil fe’llar gapda sodda kesim vazifasida ishlatiladi va o’ziga mansub bo’lgan so’zni boshqarib keladi. Masalan: Tonyuquqqa, banga aydi (To’n.). tәgdimiz, yaydїmїz (To’n.).
Mustaqil fe’llarni harakatning ob’ektga bo’lgan munosabatiga qarab, ob’ektli fe’llar va ob’ektsiz fe’llar kabi turlarga ham bo’lish mumkin. Ob’ektli fe’llar tushum kelishigida bo’lgan so’zlarni boshqarsa, ob’ektsiz fe’llar esa bunday xususiyatlarga ega bo’lmaydi. SHuningdek, fe’llar qadimgi turkiy tilda ham etakchi va ko’makchi fe’llardan tashkil topadi: tikә bәrtim, ucha barti, basa kәlti (Bx) kabi.
Ko’makchi fe’llar. ko’makchi fe’llar bevosita bo’lgan harakatni bildirmaydi, balki etakchi fe’llardan keyin kelib, etakchi fe’lning ma’nosini kengaytirib, qo’shimcha ma’no ifodalashga xizmat qiladi.
Qadimgi turkiy tilda ko’makchi fe’llarga ət, sülə, bol eshid, bashla, tur, yur, bər, yat, ol, qoy kabilarni ko’rsatish mumkin. Bularning ko’makchi fe’l vazifasi kontekstda reallashadi.
To’liqsiz fe’l. To’liqsiz fe’llar mustaqil holda ishlatilmaydigan fe’l turidir. Hozirgi o’zbek tilida umuman turkiy tillarda ham әdi, әkan, әmish, әmas kabi to’liqsiz fe’llar bo’lsa, qadimgi turkiy tilda ham ana shu fe’llarning turli arxaik ko’rinishlari bor. Bular әrmis, әrti, әrsә, ərinch kabi formalardir.
Әrinch so’zi ba’zi o’rinda to’liqsiz fe’l (әkan) vazifasida ishlatilgan. Әrinch so’zi to’liqsiz fe’l vazifasida X asrdan keyin arxaiklashib qolib, bu davrda modal ma’noda ishlatila boshlaydi. Ammo to’liqsiz fe’llarning qolgan barchasi esa X – XIV asrlarda ham keng iste’molda bo’lgan.
Әrinch, ərti, ərmish to’liqsiz fe’llari harakat ma’nosini ifodalamaydi, ammo shaxs-sonda tuslanadi. Biroq bu affiks qo’shma fe’lning birinchi komponentiga tegishli bo’ladi. SHuningdek, mustaqil va ko’makchi fe’lga xos bo’lishli-bo’lishsizlik, nisbat, zamon kategoriyalariga ham ega emas.¹⁹
Masalan: Adїrїlmїshda saqїnur ərtimiz (Bx) – vafot etganda biz g’am chekdik.