Guliston davlat universiteti y. Tojiyev, M. Latipov «til tarixi»

1. Bosh kelishik. Qadimgi turkiy tilda ham, hozirgi turkiy tillardagidek, bosh kelishik morfologik ko’rsatkichi bo’lmasligi bilan xarakterlanadi.
Bosh kelishikda kelgan so’zning gapdagi asosiy funktsiyasi ega vazifasida kelishidir. Masalan: bilgə Tonyuquq bən өzüm Tabg’ach iliңə qїlїntїm (To’n.).
2. Qaratqich kelishigi quyidagi variantlarga ega: -nїң; -niң; -nuң; -nüң; -naң; -nәң; -їң; -iң; -uң; -üң. Masalan: bayїrkunuң, burxanlarnїң.
Bir affiksning turlicha ko’rinishlarda ishlatilishi singarmonizm qonuniyati bilan bog’liqdir. So’z tarkibida lablangan unli bo’lsa, -nuң, -ңuң, -uң kabi, lablanmagan unli bo’lsa, -nїң, -niң, -їң, -iң kabi formalarda qo’shiladi. Masalan: Qag’anїn, təңriniң, boduniң va b. Qadimgi turkiy matnlarda ham qaratqich belgisiz qo’llangan: Türk tәңrisi Türk їduq yәri subi ancha tәmish (To’nyuquq-11)
3. Tushum kelishigi —g’; -g; -їg’; -ig; -ug’; -üg; -әg’; -әg; -ї; -i; -n; -ni; -nї qo’shimchalari bilan ifodalangan. Masalan, sü (lashkar) - süg (lashkarni); tash (tosh) - tashїg’ (toshni). Әlig yїl әsig, küchüg bәrmish (To’nyuquq-8). bədizchig kəlürtüm … sabїmїn sїmadї (KTkb).
Hozirgi turkiy tillarda tushum kelishigidagi so’z o’zi bilan munosabatda bo’lgan fe’l bilan shunday bog’langan bo’ladiki, boshqa hech qanday kelishik bu qadar zichlikka ega bo’lmaydi. Xuddi ana shunday xususiyat qadimgi turkiy tilda ham uchraydi.
4. Vosita kelishigi qo’shimchasi -n; -їn; -in; -ün; -an; -әn. U ish harakatning sodir bo’lgan o’rnini, boshlanish o’rnini, birgalik, vosita ma’nolarini ifodalaydi. Masalan: og’lїn qul boltї – o’g’li bilan qul bo’ldi. kөzөn kөrmədük, qulqaqїn əshidmədük- ko’z bilan ko’rmadik, quloq bilan eshitmadik (KT).
5. Jo’nalish kelishigi qo’shimchasi -g’aru; -gәrü; -qaru; -kәrü; -g’ar; -gәr; -ru; -rü; -ra; -rә; -qa; -kә; -g’a; -gә; -ya; -yә; -a; -ә. Masalan, og’uzg’aru - og’izga; bizgәrü - bizga, uyg’urg’aru, maңar, saңar, maru, bәrü, ichrә, tag’a. Masalan: bəңü tashqa urtum. Aңar kөrü biliң! (KT). Ilgərü kün tog’suqiңə, bərigərü kün ortusїңaru, qurїg’aru kün batsїqiңə yїrg’aru tün ortusїңaru anda ichrəki budun uqup (qup?) maңa kөrür (KT).