Guliston davlat universiteti y. Tojiyev, M. Latipov «til tarixi»

Egalik kategoriyasi. Qadimgi turkiy tilda ham ot turkumiga kiruvchi so’zlar egalik affiksini olib, narsa va predmetning uchta shaxsdan biriga tegishligini, qarashligini ifodalaydi. Egalikni ifodalashning eng sermahsul usuli morfologik usuldir. Egalik qo’shimchalari quyidagi ko’rinishga ega:

BIRLIK	KO’PLIK
I shaxs. –m (-їm; -im; -um; -üm)	-mїz; -miz; -muz; -müz (-їmiz;-imiz;-umuz;-ümüz)
II shaxs. –ң ( -їң; -iң; -uң; -uң)	-ңїz; -ңiz; -ңuz; -müz ( -їңїz; -iңiz; -uңuz; -üңuz
III shaxs. -sї; -si // -zї;-zi; -ї; -i	-lәri; -larї; –sї// -zї; -si//-zi

Masalan: sabї – so’zi; budunum – xalqim: әmgәkimiz - mehnatimiz.

Kelishik kategoriyasi. Otlarning kelishiklar bilan turlanishi bosh kelishikdagi holatining o’zgarishidir. Kelishiklar otlarning boshqa so’zlar bilan bo’lgan munosabatini ko’rsatadi. Bu munosabat predmetning boshqa predmet bilan, yo harakat, yoki boshqa belgi bilan aloqasini ifodalaydi.
Hozirda morfemalarga ajralmaydigan ba’zi so’zlar tarkibida kelishiklar bo’lgan: soңra, ichrə, tashqaru, ichkәrü va b.
Qadimgi turkiy tilda bir o’zakka ikki kelishik qo’shimchasi qo’shilib kelgan. Məniңgə, səniңtə, ilgəru va b.
Bir kelishik o’rnida boshqa kelishik almashinib ishlatilgan. Iliңə bitigdim (davlatida bititdim) (T), türgәsh qag’anta kөrüg kәlti Turgesh hoqondan kuzatuvchi keldi(T).
So’zlar uyushib kelganlarida, kelishik qo’shimchasi barcha so’zlarga, ba’zan oxirgi so’zga qo’shilgan. Masalan: oңrə, qїtanyda, bəriyə tabg’achda, qurїya Qurdantda, yїraya Og’uzda (Kt) va b.
Kelishik qo’shimchasini olgan so’z tarkibida ba’zan fonetik o’zgarish sodir bo’ladi. Masalan: aңa (Bx), alarnїң (Qb)
So’zlarning qattiq va yumshoq o’zakli bo’lishiga qarab, kelishiklarning har xil fonetik variantlari qo’shiladi.
Qadimgi turkiy tilda 7 ta kelishik bo’lgan, ular quyidagilar: