|
5-SEMINAR MASHG’ULOTI
Mavzu: Matnlar ustida ishlash.
So‘z yasalishi. Affiksatsiya va kompozitsiya. So‘z birikmalari va ularning turlari.
Ol өdkә qul qullug‘ küң küңlüg bolmush әrti, (22) ancha qazg‘anmïsh tәmish әlimiz tөrümiz әrti. Türk Og‘uz bәglәri budun әshid ! өzә tәңri basmasar asra yәr tillәmәsәr (19) Türk budun! Әliңin tөrüңin kәm artti? (artattï?) udch(al)ï(?) Türk budun әrtiz. (23) Өkün! kөrügüңin üchün әgidmish qag‘anïnïn (X. qag‘anïңa) әrmish barmïsh әdgü әliңә kәndü yaңïltïg‘, yablaq kigürtüg, yaraqlïg‘ qandïsh kәlip yaya әltti? Sөңüglüg qandïn kәlipәn sürә-әltti? Ïduq Үtükәn yïsh budun bardïg‘, ilgәrü (barïg‘ma) (24) bardïg‘, qurïg‘aru (20) barïg‘ma bardïg‘, barduq yәrdә әdgüң ol әrinch; qashïң subcha (X. ütüzchә) yügürti sөңüküң tag‘cha yatti, bәglәk urï og‘luң qul boltï (X. qïltï) silik qïz og‘luң küң boltï (X. qïltï). Bilmədük (X. ol bilmədükңin) üchün yablaqïңïn üchün əchim qag‘an ucha bardï. (25) Bashlayü Kïrqïz qag‘anïg‘ balbal tiktim. Türk budun ati küsi yoq bolmazun! təyin aqaңïm qag‘anïg‘ (21) өg‘əm qatunug‘ kөtərmish (X. kөtərigmə) təңri, əl bərigmə təңri: Türk budun ati küsi yoq bolmazun! təyin, өzümün ol təңri (26)
ADABIYOTLAR RO‘YXATI
Abdurahmonov G‘. Qadimgi turkiy til. –Toshkent, 1992.
Rahmonov N. , Sodiqov Q. O‘zbek tili tarixi. –Toshkent, 2009.
Abdurahmonov G‘., Shukurov Sh., Qozoqboyev M. O‘zbek tilining tarixiy grammatikasi. –Toshkent, 2008.
Ashirboyev S., Azimov I. O‘zbek tilining tarixiy grammatikasi. Toshkent, 2002.
Tursunov U., O‘rinboev B., Aliev A. O‘zbek adabiy tili tarixi. - Toshkent, 1995.
6.SEMINAR MASHG’ULOTI
Mavzu: Matnlar ustida ishlash.
Gapda bosh va ikkinchi darajali bo‘laklari va ularning ifodalanishi
(X) Yəti yəgirmi yashïma Taңut tapa sülədim, Taңut budunug‘ buzdum, og‘lïn yo(taz)in, yïlqïsin barmin anda altïm. Səkiz yəgirmi yashïma altï chub (Sog‘daq) (25) tapa sülədim, budunug‘ anda buzdum. Tab(g‘ach U)ң tutuq bəsh tөmən su kəlti. Ïduq bashta sөңüshtüm. Ol süg anda yoqqïshtïm. (Toquz?) yəgirmi yashïma Basmal ïdïqut ug‘ushim budun ərti. Arqïsh ïdmaz təyin sülədim q…………..t ichgərtim, qal(ïn) ……….əbrü kəlürtüm. Әki otuz yashïma Tabg‘ach (26) tapa sülədüm, Chacha-səңün səkiz tөmən (bir)lə sөңüshtüm, süsin anda өlürtim. Altï otuz yashïma Chik budun Kïrqïz birlə yag‘ï boltï. Kəm kəchə Chik tapa sülədim, Өrpəntə sөңüshtim süsin sanchtïm. Az………………m………….ichgərtim. Yəti o(tuz yashï)ma Qïrqïz tapa sülədim, sөңüg batïmï (27) qarag‘ (qarïg‘?) sөkipən Kөgmən yïshïg‘ tog‘(a yoru)n Kïrqïz budunug‘ uda bastïm. Kag‘anin birlə Suңa yïshda sөңüshtөm. kag‘anin өlürtüm, əlin altïm. Ol yïlqa Türgəsh tapa Altun-yïshïg‘ (ash? Tog‘?)a Әrtish ügüzüg kəchə yorï…………..uda bastïm. Türgəsh qag‘an süsi otacha buracha kəlti (28) Bolchuda sөңüshtümiz. Kag‘anin yab(g‘us)ïn shadin anda өlürtüm, əlin anda altïm. Otuz yashïma Bəsh-balïq tapa sülədim, alti yoli sөңüshtüm, (s)üsin aqun (qun?) өlürtüm. (Bəsh-bal)ïq ichrəki nə kishi ətin…(təgd)ük yoq üchün kishi (bal)ïqda (ma)ңa uqg‘ali kəlti. Bəsh-balïq anï üchün ozdï. Otuz artuqi (29) bir yashïma Karluq budun buңsiz (ər)ür barur ərikli yag‘ï boltï, Tamg‘ïduq bashta sөңüshtüm. Karluq budunug‘ өlürtüm, anda altïm………..dïm…..düd….Karluq budun tər……..sanchïm ө……… To(quz Og‘)uz məniң budunum ərti. Təңri yər budg‘aqin üchün өdin….(30) kü (n)i təgdük üchün yag‘ï boltï, bir yïlqa tөrt yoli sөңüshtüm. Әң iliki Tog‘u-balïqta sөңüshtüm. Tog‘la ügüzüg yüzti (yüziti?) kəchip sü…………… üchünch………. (sө)ңüshtüm. Türk budun adaq qamashtï yablaq (31) baltachï ərti. Oza yaya kəligmə süsin ag‘ït(t)ïm. Өküsh өltəchi anda tərilti (tirilti?). anda Toңra yïlpag‘uti bir ug‘ushug‘ Toңa-təgin yo(g‘ində) əgərə toqïdïm. tөrtünch Әzgənti Kadïnda (Kadazda?) sөңüshtüm, süsin anda sanchtïm, yabrïttïm…….barm……….ma. Mag‘ï Kurg‘an qïshladuqta yut boltï. yaziңə (32) Og‘uz tapa sülədim. Ilki sü tashïqmïsh ərti, əkin sü əbdə ərti. Үch-Og‘uz süsi: «bashi өlti, yadag‘i baz boltï», təp alg‘alï kəlti. Sïңar süsi əbig barqïg‘ yulg‘alï bordï, sïңar süsi sөңüshkəli kəlti, biz az ərtimiz yabïz ərtimiz. Og‘uz………t yag‘………..küch bərtük üchün anda sanchtïm (33) yaydïm. Təңri yarlïqaduq üchün mən qazg‘anduq üchün Türk budun b(ay)rag‘(?)b(ol)mush ərinch. Mən əniligü buncha bashlayu qazg‘anmadïm, Türk budun өltəchi ərti, yoq boltachï ərti…..bəglər………saqïnïң! ancha biliң! Og‘uz bu……….d..ïdmayïn təyin sülədim, (34) əbin, barqin buzdum. O(g‘)uz budun Toquz Tatao birlə tərilin kəlti. Ag‘uda əki ulug‘ sөңüsh sөңüshtөm. Süsin buzdum, əlin anda altïm. Ancha qazg‘anïp……….(yar)lïqaduq üchün mən otuz artuqi………………uq ərti. Өdsəg өtüləg küch (35) əgidmish qa(g‘anï ya)ңïltï. Өzə təңri ïduq yər sub (asra) qag‘an quti yərin, subin ïdïp Tabg‘achg‘aru bardï. Tabg‘ach………budun……….yərinchə kəlti.
ADABIYOTLAR RO‘YXATI
Abdurahmonov G‘. Qadimgi turkiy til. –Toshkent, 1992.
Rahmonov N. , Sodiqov Q. O‘zbek tili tarixi. –Toshkent, 2009.
Abdurahmonov G‘., Shukurov Sh., Qozoqboyev M. O‘zbek tilining tarixiy grammatikasi. –Toshkent, 2008.
Ashirboyev S., Azimov I. O‘zbek tilining tarixiy grammatikasi. Toshkent, 2002.
Tursunov U., O‘rinboev B., Aliev A. O‘zbek adabiy tili tarixi. - Toshkent, 1995.
Do'stlaringiz bilan baham: |
