Guliston davlat universiteti y. Tojiyev, M. Latipov «til tarixi»

Olmosh – ot, sifat, son va boshqa so’zlarning mavjudligini bevosita ifodalamay, ulrning mavjudligini ko’rsatuvchi mustaqil so’z turkumi.
Kishilik olmoshlari – shaxslarni ko’rsatadi.
Ko’rsati olmoshi – predmet, belgi, miqdor, vaqt va makonga nisbatan ishora qiladi.
O’zlik olmoshi – predmet, belgi va miqdorni ta’kidlab ko’rsatadi, tegishliligini ifodalaydi.
So’roq olmoshi – so’rash ma’nosini ifodalaydi.
Belgilash olmoshi – to’daning qismini yoki to’dani, jamlikni bildiradi.
Gumon olmoshi – noaniq shaxs, belgi, miqdorni bildiradi.
Bo’lishsizlik olmoshi – shaxs, belgi va miqdorni inkor etadi.
Olmoshning ma’no turlari – olmosh ifodalaydigan modal ma’nolar.


4-ilova
Sifat so’z turkumi
Sifat darajalari. Sifat darajalarining turkiy tillarga xos har uchala turi va har bir turning ifodalanish usullari bu davr tilida ham mavjud.
Hozirgi va o’tmish lingvistik adabiyotlarda sifatning oddiy, qiyosiy va orttirma darajalari haqida fikr yuritib kelingan va unda rus tili qolipidan kelib chiqilgan. O’zbek tilidagi sifatlar esa bu qolipga tushmaydi, balki oddiy daraja, belgining kamligi darajasi va belgining ortiqligi – kuchaytiruv darajasini farqlash imkoniyatini beradi.
Oddiy daraja. Boshqa darajalarning hosil bo’lishi uchun negiz vazifasini bajaradi va belgi neytral darajada bo’ladi. Bu shakl “nolь” shakl bo’lib, unda affiks qatnashmaydi.
Belgining kamligi esa bir necha affikslar orqali hosil qilinadi:
-raq/-rәk.
Kim ki ulug’raq, aңa xïdmat kerәk
Ul ki kichikrәk, aңa shafqat kerәk. (Xamsa).
-mtul. Qïzïmtul, qaramtul, yashïmtul (Maboinul-lug’at).
Belgining kamligi darajasida sifatga xos bo’lgan asosiy belgining kamligini bildirmaydi, balki boshqa belgida sifat ifoda qilayotgan belgidan qisman mavjudligini anglatadi.