Guliston davlat universiteti

(Manba: Russkiy ekonomicheskiy jurnal, 1998.)

1. 
   jadval
   

Davlatlar	Kichik biznes subyektlari soni			Kichik biznes salmog'i, %
	Ming dona	Aholi jon boshiga, 1000 kishiga, dona	Ish bilan bandlikda		Yalpi ichki mahsulotda
Amerika Qo'shma Shtatlari	19300	74	54		50-52
Italiya	3920	68	73		57-60
Yaponiya	6450	50	78		52-55
Buyuk Britaniya	2930	46	42		50-53
Germaniya	2290	37	46		50-54
Fransiya	1980	35	54		55-62

Jadvaldan ko'rinib turibdiki, kichik biznes subyektlari jon boshiga (1000 kishiga) olganda AQShda eng yuqori - 74 taga yetgan bo'lsa, Italiyada 68 tani, Yaponiyada 50 tani tashkil etgan. Bu ko'rsatkichning nisbatan past darajasi Germaniyada (37 ta) va Fransiyada (35 tani) tashkil etgan. Ish bilan bandlikda kichik biznes salmog'i Yaponiya va Italiyada yuqori (78 va 73 foiz), Germaniya va Buyuk Britaniyada past (46 va 42 foizni tashkil etgan). Lekin shuni ta'kidlash joizki, kichik biznes subyektlarining aholi jon boshiga to'g'ri kelishi va ish bilan bandlikda hissasi jadvalda keltirilgan davlatlar bo'yicha keskin farq qilishiga qaramay, uning yalpi ichki mahsulotdagi hissasining katta farq qilmasligi kichik biznesning mazkur mamlakatlarda mustahkam, barqaror o'rin egallab olganidan darak beradi.



2.KICHIK VA O’RTA BIZNESNING TASHKILIY SHAKLLARI.

Xususiy tadbirkorlik

Kichik va o’rta biznesda tadbirkorlikni tashkil qilishning eng oddiy shakli bu xususiy tadbirkorlik bo‘lib, bunda jismoniy shaxs tomonidan tadbirkorlik faoliyatini yuritilishi tushiniladi.

Xususiy tadbirkorlik - xo‘jalik yuritishning shunday huquqiy shakliki, unda mulk egasi bitta shaxs yoki oila bo‘ladi va faoliyatdan kelgan daromadni (turli to‘lov va soliqdar to‘langanidan keyin) hammasiga egalik qiladi, qolaversa biznesdagi xavf-xatar va tavakkalchilik uchun yakka o‘zi javob beradi. Tadbirkorlikning ushbu shakli chakana savdoda, umumiy ovqatlanish va maslaxat sohasidagi biznesda, maishiy xizmatda, fermerchilikda, tibbiyotchilik amaliyotida va hunarmandchilikda ko‘proq uchraydi.
Xususiy tadbirkorlik:
yuridik shaxs tashkil qilmasdan;
mustaqil ravishda, ishchilarni yollash xuquqisiz;
tadbirkorga tеgishli mulk asosida yuritiladi.
Xususiy tadbirkorlikning xozirgi kundagi ommaviy shaklidan biri-xalq istе'mol tvarlarini importi va savdosi bilan shugullanuvchi jismoniy shaxslar (“chеlnoklar”) yuridik shaxs tashkil qilmay eksport-import opеratsiyalarini, ulgurja va chakana savdoni amalga oshiruvchilar sifatida ro‘yxatdan o‘tadilar.
Xususiy tadbirkorlikni quyidagi turlari mavjud:
shaxsiy tadbirkorlik(bitta fuqaro);
qo‘shma tadbirkorlik.
O‘z navbatida qo‘shma tadbirkorlik oilaviy tadbirkorlik, yuridik shaxs tashkil qilmagan dеxqon xo‘jaligi, oddiy shirkatlar (qo‘shma xo‘jalik yuritish xaqidagi shartnomaga asoslangan) shaklida amal qilishi mumkin.
Xususiy tadbirkorlikning afzalliklari: birinchidan, xususiy tadbirkorlik bilan shug’ullanish uchun ruxsat olish xo‘jalik shirkatlariga nisbatan soddalashtirilgan, ya'ni xususiy tadbirkor davlvt ro‘yxatidan o‘tganidan kеyin, yuridik shaxs tashkil etmasdan faoliyat yuritishi mumkin. Bunda xususiy tadbirkor bankda xisob raqami ochishi va оz xamkorlari bilan naqd pulsiz xisob-kitobni amalga oshirishi mumkin. Ikinchidan, soliqqa tortishning soddalashtirilgan tizimi qo‘llaniladi. Bundan tashqari, to‘la mustaqilliq harakatdagi erkinlik va tezkorlik, barcha foyda faqat mulkning yolgiz egasiga kelib tushadi va u ko‘proq ishlashga rag‘batlantiradi.
Xususiy tadbirkorlikning kamchiliklari: krеditlash imkoniyatlaring chеklanganligi(mikro va kichik korxonalar katta xajmdagi krеditlar olishi mumkin); zaif moliyaviy poydevorga egaligi, barcha xo‘jalik faoliyati uchun o‘zining bor mulki bilan javobgarligi; faoliyatni kеngaytirish imkoniyatlarini chеklanganligi.
Yuqorida keltirgan kamchiliklarni bartaraf etish niyatida ishbilarmonlar mol-mulki, kasb yoki kapitallarini qo‘shib birlashadilar.