Guliston davlat universiteti tabiiy fanlar kafedrasi mustaqil ish

O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA O’RTA MAXSUS
TA’LIM VAZIRLIGI
GULISTON DAVLAT UNIVERSITETI
TABIIY FANLAR KAFEDRASI

MUSTAQIL ISH

Mavzu:__________________________________________________

Bajardi:______________________________

Qabul qildi:___________________________

Guliston 2022
Mundarija


Reja:

1. 
   Fermentlar va ularning xossalari………………………………………………….3
   
2. 
   Fermentlarning biokimyoviy ro`li…………………………………………………6
   
3. 
   3. Fermentlarning ta`sir qilish mexanizmi va uning molekulyar asoslari……7
   

Foydalanilgan adabiyotlar………………………………………………………………11

1. 
   Fermentlar va ularning xossalari.
   

 Fermentlar oqsil tabiatli biologik katalizatorlardir. “Ferment” atamasi (lat. fermentum – achish) XVII asr boshlarida gollandiya olimi Van Gelmont tomonidan taklif etilgan bo`lib, u spirtli bijg`ish uchun qo`llanilgan edi. Dastlabki davrda ferment so`zi faqat achish jarayoni bilan bog`liq xolda qabul qilinib, achitqilarning o`zi achish fermenti deb qaralgan hamda ularning ta’siri tirik organizm bilan bog`liq, degan xulosaga kelingan. Hujayradan tashqarida ta’sir etadigan biokatalizator, ya’ni tashkil topmagan fermentlar 1878 yilda Kyune tomonidan fanga kiritilgan enzim (yunoncha enzym – “achitqi ichida” degan ma’noni bildiradi) nomi bilan yuritila boshlandi. 1897 yili Byuxner tomonidan hujayradan glyukozani tirik achitqilar singari etil spirt va karbonat angidridga parchalaydigan erkin achitqi ekstrakti olindi hamda ferment va enzim nomlari orasidagi farq yo`qoldi. Hozirgi vaqtda ferment va enzim so`zlari to`la sinonim bo`lib, bir ma’noda qo`llaniladi hamda adabiyotlarda har ikkala atamadan deyarli teng foydalaniladi. Hozirgi vaqtda fermentologiya (enzimologiya) – bioximiyaning muhim sohasi bo`lib, uning yutuqlaridan amaliy tibbiyot, farmasiya, oziq-ovqat sanoati va xalq xo`jaligining boshqa sohalarida keng foydalaniladi.
Ma’lumki, kimyoviy reaksiyaning borishi boshlang`ich va oxirgi mahsulotlarning erkin energiyalari orasidagi farq bilan belgilanadi. Agar boshlang`ich moddada mahsulotga nisbatan erkin energiya yuqori bo`lsa, ya’ni ∆ G manfiy, bunda reaksiya o`zi borishi mumkin (ekzergonik reaksiya). Erkin energiyaning aksincha bo`lgan qiymatlarida reaksiya endergonik reaksiya bo`lib, reaksiya borishi uchun energetik imkoniyat bo`lmaydi, u boshqa bir ekzergonik reaksiya bilan bog`langan xolda o`tadi va bunda reaksiyaning umumiy energetik balansi musbat bo`ladi. Lekin ekzergonik reaksiya borishining energetik imkoniyati bu reaksiyaning tezligi haqida hech qanday ma’no bermaydi. Masalan, benzinning kislorod ishtirokida yonishi keskin ekzergonik reaksiya hisoblanadi, ammo benzin uglevodorodlarining odatdagi haroratda kislorod ishtirokida oksidlanishi deyarli sezilmaydi.
Fermentlar faollanish energiyasini pasaytirish bilan ximiyaviy reaksiyalarni tezlatadilar. Kataliz haqidagi tushunchalarga binoan, molekulalar reaksiyaga kirishish oldidan “faollashgan holat” deb ataluvchi konfigurasiya davrini o`tishi lozim. Bunday holatda molekulalar normal sharoitdagiga nisbatan ortiqroq energiyaga ega bo`ladi. Bu energiya faollanish energiyasi deb atalib, ximiyaviy reaksiya sur’atini aniqlovchi asosiy omildir. Reaksiyaning faollanish energiyasi qancha yuksak bo`lsa, uning sur’ati ham shuncha sekin va aksincha, faollanish energiyasi qanchalik kam bo`lsa, reaksiya ham shu qadar tez boradi. Faollanish energiyasi molekulalarning yaqinlashishi va reaksiyaga kirisuviga to`sqinlik qilib turadigan kuchlar (energetik to`siq) ni engish uchun zarur. Demak, reaksiyaga shu reaksiyaning energetik to`sig`idan ortiqroq energiyaga ega bo`lgan molekulalar kirishadi. Faollangan molekulalalrning soni qancha ko’p bo`lsa, reaksiya sur’ati ham shuncha tez bo`ladi. Molekulalarni faollantirish uchun energiya (issiqlik, yorug`lik) sarf etish kerak, masalan, benzinni yoqish. Katalizatorlarning vazifasi faollanish energiyasini pasaytirishdan iborat. Katalizator bunday reaksiyani faollanish energiyasi past bo`lgan boshqa aylanma yo`nalish bilan bajaradi. Ferment ta’siri mexanizmining hozirgi zamon tushunchasiga muvofiq, katalitik reaksiyada enzim (E) avvalo u ta’sir etadigan, fermentativ kinetikada substrat nomi bilan yuritiladigan modda – S bilan qaytalama parchalanadigan ferment substrat kompleksini hosil qiladi. So`ngra bu kompleks reaksiya mahsulotlariga (M) parchalanib, ferment erkin xolda ajralib chiqadi:
E + S ↔ E + M
Shuni ta’kidlab o`tish zarurki, bunday faollanish energiyasi qanday miqdorda kamaysa, reaksiya ham shu darajada tezlashadi, deb xulosa chiqarish kerak emas. Faollanish reaksiyasining bir qadar kamayishi reaksiya sur’atini ancha oshirib yuborishi mumkin. Har bir ferment har bir katalizator singari reaksiya tezlatishda ma’lum bir chegaraga ega.
Demak, ferment boshlang`ich modda va reaksiya mahsulotining erkin energiyasini o`zgartirishga ta’sir etmaydi.

1. 
   Oxidoreductase.
   

Bu sinf fermentlari redoks reaksiyalar katalize. Jami 17 sub-guruhlar qutqarildi. Oxidoreductases odatda protein bo'lmagan qismi taqdim vitamin yoki darhol bo'ladi.
oxidoreductases orasida tez-tez quyidagi kichik guruhlari topildi:
a) dehidrojenaz. Biokimyo-dehidrogenaz enzim vodorod atomlari yopishib va boshqa substrat uni o'tkazish qilingan. Bu kichik guruh nafas olish, fotosintez reaksiyalari eng keng tarqalgan. dehidrojenaza qismi sifatida koenzim NAD / NADH yoki flavoproteins FAD / FMN shaklida shart mavjud. Ko'pincha metall ionlari mavjud. Misollar kabi tsitohromreduktazy kabi fermentlarni, pyruvate dehidrojenazın isocitrate dehidrojenazın, shuningdek, ko'p jigar fermentlarni (laktat dehidrojenazın glutamat dehidrojenazın va hokazo. D.) o'z ichiga oladi.
b) oksidazlar. fermentlar bir qator reaktsiya mahsulotlari, suv yoki vodorod peroksid bo'lishi mumkin qaerga vodorod kislorod qo'shib, (H ₂ 0, H ₂ 0 _{2) katalize.} fermentlar misollar, tirozinazını oksidaz Sitokrom.
c) peroksldaz va katalaz - suv va kislorod ajratish H ₂ O ₂ katalize fermentlarni.
g) oxygenase. Bu Biokatalizatorlar kislorod Ilovasi tezlashtiradi. Dofamingidroksilaza - Bunday fermentlar misollaridan biri.
2. transferazlar.
Bu guruh Target fermentlar oluvchiga donor moddaning moddaning dan radikallar uzatish hisoblanadi.
a) metiltransferez. DNK metiltransferez - jarayonini nazorat asosiy fermentlar DNK ko'payishi. Metilizasyonu nükleotid nuklein kislota ish tartibga solish muhim ahamiyat kasb etadi. b) acyltransferase. Bu guruhcha fermentlar boshqa bir guruhi o'sha bir molekulasi dan tashiladi. Misollar açiltransferazlar: lesitinin-xolesterin acyltransferase (xolesterin ustida bir yog 'kislotasi bilan funktsional guruh oshiradi), lizofosfatidilholinatsiltransferaza (o'sha guruh lysophosphatidylcholine uzatiladi).
c) aminotransferases - aminokislotalar konvertatsiya jalb qilingan fermentlarni. Bir amino guruh o'tkazish bilan pyruvate va glutamat dan olganning sintezini tezlashtiradi fermentlar olganning aminotransferaz misollar.
g) fosfototransferaz. Fermentlarni, fosfat guruhi bu sub-guruhi qo'shilishi katalize. Yana bir nomi fosfototransferaz kinase, tez-tez uchraydi. Masalan, (asosan glyukoza) heksoz fosfor qoldiqlari biriktirilgan heksokinaz va aspartat, deb fermentlarni, va o'z ichiga aspartik kislota , o'z navbatida,.
3. hidrolazları - molekula ichida obligatsiyalar bo'linish katalize fermentlarni bir sinf, suv qo'shiladi. Bu guruhga tegishli moddalar - asosiy ovqat fermenti.
a) Esterazlar - Ester bog'lari sindirish. Misol - yog'lar yiqitish lipazlar.
b) Glikosidazlar. Ushbu ketma-ket biokimyosi fermentlar polimer (oligosakkaritlere va polisaxaridlar) ning glikozid obligatsiyalar qirg'in yotadi. Misollar: amilaz, sucrase, maltase.
c) peptidaz - kislotalari amino oqsillarning parchalanishini katalize fermentlarni. Bunday karboiksipeptidaza pepsin, TRIP, qilingan kimotripsin shunga, deb peptidaz bog'liq fermentlar.
g) Amidases - taqsimladik yozilmagan. Misollar: .. Arginase, üreaz, glutaminase boshqalar fermentlarining amidase Ko'pchilik topilgan ornitin sikli.
4. Lyases - hidrolazları o'xshash vazifalarni uchun fermentlar, ammo suv iste'mol emas molekulalarida obligatsiyalar bo'linish ham. Bu sinf fermentlari har doim vitamin B1 va B6 shaklida, masalan, protein bo'lmagan qismining bir qismi bor.
a) dekarboksilaz. Bu fermentlar C-C rishtasiga harakat. Misollar glutamik dekarboksilaz yoki pyruvate dekarboksilaz bo'ladi.
b) hydratase va dehydratase - C-O obligatsiyalar bo'linish katalize fermentlarni. ) Sherzod-lyases - C-N rishtalari vayron. Misol: argininsuktsinatliaza.
g) R-O lyase. Bunday fermentlar odatda substrat materiallari bir fosfat guruhi yorilib. Misol: adenylyl cyclase.