Guliston davlat universiteti pedagogika fakulteti pedagogika- psixologiya

. 
Flegmatik
 
- senzitivligi sust, his-tuyg`usi kam o`zgaruvchan, shunga ko`ra 
bunday shaxsni kuldirish, jaxlini chiqarish, kayg`iyatini bo`zish qiyin bo`lib, 
ko`ngillsiz hodisa xavf-xatar haqidagi xabarga xotirjamlik bilan munosabatda 
bo`ladi. Vazmin, kam harakat, imo-ishorasi, mimikasi ko`zga yaqqol tashlanmasada, 
lekin serg`ayrat, ishchan, faol, chidamli, matonatlidir. Uning nutq va harakat sur’ati 

---

101
sust. Diqqatni to`plashi osoyishta, rigid ko`rinishida bo`lib, diqqatni ko`chirishi 
qiyin kechadi. Introvertlashgan, kam gap, ichimdagini top toifasidan bo`lib, 
yangilikni qabul qilishi murakkab va tashqi taassurotlarga sustlik bilan javob 
beruvchandir. Kuchsiz mimikaga ega. Harakatlari ig`odasiz. Ishchan. Faollik 
reaktivlikdan ustuvor. Sabr-bardoshli, o`z-o`zini boshqara oladi. Nutqi sekin, rigid, 
diqqatni sekin to`playdi. Bir ishdan ikkinchi ishga sekin o`tadi. Yangi ish, vaziyatga 
sekin ko`nikadi. Ish boshlasa qat’iy va bir yo`nalishda ish qiladi.
Melanholik
- senzitivligi yuksak, tortinchoq, g`ayratsiz, arazchan, xafaqon, 
jimgina yig`laydi, kam kuladi, qat’iyligi va mustaqilligi zaig`, tez toliqadi, ishchan 
emas. Diqqati barqaror, his-tuyg`usi sust o`zgaruvchan. Rigid va introvert. Yuqori 
senzitivlik, yuqori tuyg`uga beriluvchanlik. Uyatchan, tez xafa bo`ladi. Mimika va 
jestlar yaxshi namoyon bo`lmaydi. Sust faollik. O`z-o`ziga ishonch yo`q, arzimagan 
narsalardan tushkunlikka tushadi. Qat’iy emas, tez charchaydi, ishchan emas, diqqati 
tez bo`ziladi.
151-rasm 
Barcha odamlarni to`rtta tip bo`yicha 
taqsimlash mumkin emasligi tushunarli. 
Temperamentlarning turli-tumanligi 
to`g`risidagi masala fanda hali batafsil hal 
qilingan emas. Ammo keltirilgan 
temperament tiplarini asosiy deb hisoblash 
mumkin. 
 
Temperamentning xususiyatlari xarakterning ko‘rinishlariga oz bo‘lsa-da o‘z 
ta’sirini o‘tkazadi. Temperament va xarakterning xususiyatlari insonning umumiy 
qiyofasini belgilaydigan amalda ajralmaydigan qotishmasini tashkil etadi. Xarakter 
- bu shaxsning faoliyat va muloqot jarayonida tarkib topadigan, namoyon 
bo‘ladigan individual xususiyatlar bo‘lib, individ uchun u tipik xulq-atvor xislatlari 
bo‘lib hisoblanadi.SHaxsning faoliyati va muloqoti davomidagi asosiy vazifasidan 
biri yaxshini yomondan ajratishni o‘rganish, tashqi olamga moslashish uchun 
psixologik holatni tarbiyalashdan iborat. Mukammal xulq-atvorga ega inson chuqur 
o‘ylaydi va axloq – qoidalariga qat’iy amal qiladi. Garchi buyuk fransuz olimi 
Montel aytgandek; “Gapiryotgan gapingiz bilan qilayotgan ishingiz bir-biriga 
to‘g‘ri kelsa qanday yaxshi” – lekin bunday hamjihatlikga etib bo‘lmaydi. Nemets 
shoiri Gyote yozganidek – “O‘z g‘oyalaringizni amalga oshirish eng qiyin 
ishdir”.
51
 
Temperament va xarakter bir-biri bilan bog‘liq holda insonlarda o‘ziga xos 
xarakter xususiyatini namoyon etadi. Temperamentning ba’zi bir jihatlari xarakter 
xususiyatlarini namoyon etishda xizmat qiladi. Temperament alohida olingan har 
51
David G. Mayers Psychology,© 2010 by Worth Publishers 451-b.

---

102
bir insonning umumiy va asab tizimiining asosiy tavsifi bo‘lib, bu tavsif shaxsning 
butun faoliyatiga ta’sir etadi. Temperament orqali inson ba’zida o‘ziga xos xarakter 
xususiyatlarini ham namoyon etadi. Xolerik yoki sangvinik tipidagi insonlarda o‘z 
temperamentidan kelib chiqib, tashabbuskorlik va qat’iylik kabi xarakter 
xususiyatini 
tarkib 
toptirish 
mumkin. 
Flegmatik 
tipidagi 
odamda 
esa 
tashabbuskorlikni tarkib toptirish nihoyat darajada qiyin jarayon hisoblanadi.
Xarakter xususiyatlari insonda oila muhitida, jamiyat ta’siri ostida va ta’lim - 
tarbiyada shakllanadi. Insonga tug‘ma ravishda berilgan temperament xususiyatlari 
jamiyatning faoliyat turlariga qarab ijtimoiylashadi. Temperament alohida olingan 
har bir insonning umumiy va asab tizimining asosiy tavsifi bo‘lib, bu tavsif 
shaxsning butun faoliyatiga ta’sir etadi.
Kundalik hayotimizda “xarakter” so`zi ko`p ishlatiladigan so`zlardan. Uni biz 
doimo birovlarga baho bermoqchi bo`lsak, ishlatamiz. Bu so`zning ma’nosini 
olimlar “bosilgan tamg`a” deb ham izohlashadi.