Guliston davlat universiteti pedagogika fakulteti pedagogika- psixologiya

Bundan tashqari David G. Mayers bo’yich xarakter tiplarini 
quyidagilarga ham bo’lib o’rganish mumkin: 
Boshqaruvchi tip. Bu tip insonlar o‘ziga ishongan va g‘ayratli, ahamiyatsiz 
sotsial manfaatlarga, agar bular mavjud bo‘lmasa. Ular faol, ammo sotsial 
rejada emas, ularga boshqalarning baxt-saodati ahamiyatsiz, ular tashqi olam 
ustidan hukmronlik qilish xos. Asosiy haѐtiy muammolarini ular dushmanlik, 
antisotsial hal etadilar (jinoyatchilar, narkomanlar, qonunbuzarlar). 
Oluvchi tip:
tashqi olamga tekinxo‘rlik va o‘zining ehtiѐjlarining ko‘p 
qismini boshqalar hisobiga qondirishga intiluvchi odamlar. Ularda sotsial 
manfaatlar yo‘q, ular boshqalardan ko‘proq narsa olishga intiladilar. Ularning 
faolligi yuqori emas, ularning boshqalarga azob- uqubat keltirish ehtimli 
kamroq. 
Qochuvchi tip:
 bu insonlarning sotsial qiziqishlari ,, shaxsiy 
muammolarni hal etishdagi majburiy faolligi past, ular muvaffaqiyatsizlikdan 
qo‘rqadilar va haѐtiy muammolarini echishdan qochadilar. Ular qiyinchilik ѐki 
omadsizlik tug‘diradigan barchasidan qochadilar. 
Sotsial tip:
Bu etuk talabga javob beradigan, sotsial manfaatlar bog‘lab 
turadi va yuqori faollikka ega. Bu inson boshqa insonlarga g‘amxo‘rlik 
ko‘rsatuvchi, ular bilan munosabatga qiziquvchi, insonlarning asosiy haѐtiy 
muammolarini hal etuvchi muammolarni-ish, sevgi, do‘stlik-hamkorlikni, shaxsiy 

---

109
mardlikni, mas’uliyatni talab etishini biladi va boshqa insonlarning
rohatfarog‘atida o‘zining hissasi qo‘shishga tayѐr.
53
 
Xarakter - shaxsning bir tomoni, lekin bu shaxs degani emas.
Ekstremal 
vaziyatda yoki shunchaki tanlash vaziyatida qoldirilgan kishi holatlardan ustun 
bo`lishga, shu jumladan, o`z xarakteridan ham yuqori ko`tarilishga qodirdir. 
Kishining istalgan, shu jumladan, ichki, psixologik holatlarga qarshilik qilish 
qobiliyati uning o`zini o`zgartiradigan qudratli kuchi borligini, uni shaxs sifatida 
rivojlantirish negizini namoyish qiladi. Shuning uchun kishini xatti-harakatlarini 
tushuntirishga, uning xulq-atvorini oldindan aytib berishga har qancha urinishlar 
prinsip jihatidan o`zil-kesil bo`lishi mumkin emas, chunki shaxs bunday 
tushuntirishlarni qadrsizlantirishi, ularga qarshi harakat qilishi va boshqacha bo`lib 
qolishi mumkin, ya’ni faqat tashqi va ichki holatlarga muvofiqligi foydasigagina 
emas, balki o`zi ijtimoiy va umuminsoniy jihatdan qo`llanilishi foydasiga tanlash 
o`tkaziladi. Shaxs bunga qay darajada qodirligiga qarab, unda konkretxarakterologik 
emas, balki ijtimoiy va umuminsoniy qadriyatlari yo`zaga keladi.
Qobiliyatlar
- shaxsning ma’lum faoliyatdagi muvaffaqiyatlarni, osonlik bilan 
biron faoliyatni egallay olishni ta’minlaydigan yakka psixologik xususiyatlaridir.
Inson qobiliyatlar yordamida bilim, ko`nikma va malakalarini nisbatan osonlik 
bilan egallab oladi va biror faoliyat bilan muvaffaqiyatli shug`ullanadi. Qobiliyatlar 
faqat faoliyatda namoyon bo`ladi.
156-rasm