Guliston davlat universiteti pedagogika fakulteti pedagogika- psixologiya

Asosiy sifatlar 
Holerik 
Sangvinik 
G`legmatik 
Melanholik 
Senzitivlik
Past 
Past 
Past 
Yuqori 
Reaktivlik
Yuqori 
Yuqori 
Yuqori 
Past 
Faollik
Yuqori 
Yuqori 
Yuqori 
Past 
Reaktivlik va faollik
Reaktiv, faol 
Og`ir-vazmin 
Faol va reaktiv 
Past faollik o`rta 
reaktilik 
Reaksiya turi
Tezlashgan 
Tezlashgan 
Sekinlashgan 
Sekinlashgan 
Plastiklik
- 
+ 
- 
- 
Rigidlik
+ 
- 
+ 
+ 
Ekstravertlik
+ 
+ 
- 
- 
49
David G. Mayers Psychology,© 2010 by Worth Publishers 498-b.

---

99
Introvertlik
- 
- 
+ 
+ 
Emotsional 
qo`zg`aluvchanlik
Yuqori 
Yuqori 
Past 
Sekinlashgan 
Inson asab tizimi bilan bog`liq individual sifatlarni bilish orqali, bevosita 
mehnat va o`qish jarayonlarini har bir inson tomonidan, uning manfaatlariga mos 
tarzda tashkil etish mumkin. Asabga bog`liq bo`lgan tabiiy xususiyatlarni umuman 
o`zgarmas deb bo`lmaydi, chunki tabiatda o`zgarmaydigan narsaning o`zi yo`q. 
V.S.Merlin temperamentning psixologik tasnifi va ularning hayotiy vaziyatlarda 
namoyon bo`lishini boshqarish masalasida ko`p ishlar qilgan.
Begona muhitga tushib qolganda 60% bolalar doimiy bog‘liklikni namayon 
qiladilar (Masalan: odatda o‘yin va laboratoriyaning o‘yin uchun belgilangan 
xonalarda). Ular onasining oldida bemalol o‘ynashadi, yangi muhitga o‘rganishadi. 
Onasi ketganda esa xavotirga tushishadi, qaytganda esa unga intilishadi. Ammo 
ba’zi bolalarda salbiy bog‘liqlik kuzatiladi. Ular atrof-muhitni o‘rganishni o‘rniga
faqat onasiga intiladilar. Ona ketganda esa yig‘lashga tushadi yoki onani kelish – 
kelmasligiga befarq qoladilar. Xo‘sh buni qanday izohlash mumkin? Balki bunday 
bolalarda xulq-atvor tug‘ma bo‘ladi. Bolaning temperamenti tug‘ma qobiliyatni 
tashkil etadi va bu, ayniqsa xis – tuyg‘ularga oid bo‘ladi. YA’ni: faollik, bezovtalik, 
jahldorlik, hushmuomalalik, vazminlik.
Hayotning birinchi haftasida “engil” tabiatli bolalar quvnoq, hayotga 
chanqoq bo‘lishadi. “Og‘ir” tabiatli bolalar esa asabiy bo‘lishadi. Temperament 
doim turg‘un ya’ni o‘zgarmas bo‘ladi. Masalan: 
➢
ta’sirchan bolalar odatda 9 oylik paytida harakatchan bo‘lishadi. 
➢
4 oylik bolalar atrof-muhitdagi o‘zgarishlarni qabul qila 
olmaydigan, 
2 yoshdan boshlab qo‘rqoq va sust bo‘lishadi. atrof muhitga tez o‘rganib qoladigan 
bolalar esa 2 yoshda ochiq va xushchaqchaq bo‘ladi. 
➢
ularga nisbatan sust va qo‘rqoq 2 yoshli bolalar 8 yoshida tortinchoq va 
uyatchang bo‘lib qolishadi.
50
 
Shuni alohida ta’kidlab o`tish kerakki, psixik faoliyatning dinamikasi nafaqat 
temperamentga, balki motivlarga, psixik holatlarga, his-tuyg`ularga ham bevosita 
bogliqdir.
 
150-rasm 
50
David G. Mayers Psychology,© 2010 by Worth Publishers 499-b.

---

100
Psixologik ma’lumotlarda 
e’tirof etilishicha, irsiyat 
va turmush sharoitlari ham 
temperament tiplari 
o`rtasidagi tafovutlarning 
sababchisi bo`lishi 
mumkin. 
Shundan kelib chiqqan holda temperament tiplarini ko`rib chiqamiz.