Guliston davlat universiteti pedagogika fakulteti pedagogika- psixologiya

shaxs adaptatsiyaning asosiy 
mezoni
– bu shaxs va muhitning o‘zaro uyg‘unlashuvi, birlashuvi, integratsiyasi 
bo‘lib, dezadaptatsiyaning sababini u shaxsning oliy ehtiyojlarining qondirilish 
darajasi va undan qo‘rqish hisoblanadi. Ushbu munosabatlar jarayonida hosil 
bo‘ladigan psixologik tanglikni boshqa bir olim V. Frankl
41
, shaxs taraqqiyotiga 
aloqador tabiiy xolat deb baholab, aslida ushbu xolat shaxs tomonidan ongli 
ravishda boshqariladi, agar tashqi ta’sir bilan odamdagi ichki tanglik bir biriga 
mos kelsa, adaptatsiya ro‘y beraveradi, deb yozadi: “Mening fikrimcha, – deb 
40
Маслоу А. Самоактуализация \\ Психология личности. Тексты. – М., 1982; Маслоу А. Дальные пределы 
человеческой психики. – М., 1997. C. 54.
41
Франкл В. Человек в поисках смысла.- М., 1990. C. 119

---

85
ta’kidlaydi V. Frankl, - odamga avvalo mutanosiblik, moslik zarur, boshqacha 
qilib aytganda, biologik tilda “gomeostazis” deyish anglashilmovchilikdan 
boshqa narsa emas. Aslida, odamga osonlikcha moslashish emas, balki biror 
maqsad va unga etishish yo‘lida kurashish kerak. Unga zarur bo‘lgan narsa shuki, 
u o‘zidagi ichki tanglikni nima yo‘l bilan bo‘lsada bartaraf etishi, amalga 
oshirilayotgan har bir harakatining ma’nosini anglab, unga intilishi kerak”.
Psixolog-olimlar ijtimoiy adaptatsiya muammosiga yondashganda, ko‘proq 
interaksionizm hamda gumanizm yo‘nalishidagi xorijlik olimlar fikriga 
qo‘shiladilar. A.F. Lazurskiy o‘zining psixik tarqqiyot darajalari to‘g‘risidagi 
ta’limotida quyi taraqqiyot darajasidagilarning adaptatsion moslashuvi past 
bo‘lishi va aksincha, psixik taraqqiyoti yuqori insonlarda moslashuvchanlik ham 
yuqori bo‘lishini ta’kilagan.
42
Ijtimoiy adaptatsiyaga mohiyatan yondashgan 
olimlardan yana biri Jan Piaje
63
bo‘lib, u adaptatsiyani bir biriga qarama-qarshi 
bo‘lgan ikki jarayonning uyg‘unlashuvi sifatida qaraydi: akkomadatsiya va 
assimilyasiya.