Guliston davlat universiteti pedagogika fakulteti pedagogika- psixologiya

Ijtimoiy-psixologik adaptatsiya ikki toifaga ajratiladi va ular quyidagicha 
tavsiflanadi: 
progressiv
- (taraqqiyparvar) barcha 
funksiyalar va maqsadlarni to‘liq 
adaptatsiyaga erishish xususiyatiga ega 
bo‘lib, ularni amalga oshirishda 
shaxsning qiziqishlari va maqsadlari 
birligi erishiladi.
regressiv
- 
shartli
moslashuv sifatida
vujudga keladi, shaxsning o‘ziga va 
mazkur ijtimoiy guruhning rivojlanishiga, 
jamiyatning manfaatiga javob bera
olmaydi.
Ijtimoiy-psixologik adaptatsiya
- inson boshqa odamlar bilan, qolaversa,
jamiyat bilan o‘zaro ta’sir o‘tkazishda vujudga keluvchi destabilizatsiya
holati, bezovtalanish, ichki psixik zo‘riqish kabilarni pasaytirish va bartaraf 
etishda shaxening mudofaa, himoya vositasi sifatida gavdalanadi. Bunda
psixikaning ximoya mexanizmlari shaxening psixologik adaptatsiyasi usuli
tarzida ro‘yobga chiqadi.
Ba’zi psixologlar regressiv adantatsiyani konformlashgan, asoslangan ijtimoiy
qoida va normalarni va talablarni shaxs tomonidan shartli ravishda qabul
qilinganlik deb baholaydilar. Bunday vaziyatlarda shaxs o‘zini o’zi namoyon
etish imkoniyatidan, o‘zining ijodiy qobiliyatlari vujudga kelishidan, o‘z
qadrqiymatini his qilib ko‘rish sinovidan mahrum bo‘ladi. Faqat regressiv
adaptatsiya shaxsning haqiqiy ijtimoiylashuviga yordam berishi mumkin,
39
Битянова М.Р. Социальная психология: Учебное пособие. 2 - е изд., – СПб.: Питер, 2008. 368 с.

---

83
shuningdek, 
konformistik 
strategiya 
ya’ni 
o‘zida 
uzoq 
muddat
mujassamlashtiruvchi sifatida shaxs xulq-atvorida uzluksiz ravishda xatolarga 
yo‘l qo‘yish maylini shakllantiradi. Bu hodisa yangidan yangi muammoli 
vaziyatlarni vujudga kelish sari yetaklaydi, lekin moslashuv uchun unda na
adaptiv qobiliyatlar, na tayyor mexanizmlar va ularning majmualari mavjud 
emas.
Amalga oshish mexanizmi bo‘yicha ijtimoiy-psixologik adaptatsiya ixtiyoriy va
majburiy turlarga ajratiladi.