Guliston davlat universiteti «kimyo» kafedrasi

Poliuretanlar tarkibini aniqlash

Poliuretanlar tarkibiga izotsionatlar va ikki asosli spirtlar yoki spirtlardan olingan poliefirlar kirishi mumkin. Bunday mahsulotlarning tahlili uchun avval ular kislotali yoki ishqoriy gidrolizga uchratiladi. Bunda KOH spirtli eritmalaridan foydalanish mumkin.
2-3 g namuna ishqorning 1 n spirtli eritmasi bilan qizdirib turgan holda suv hammomida sovunlanadi. Natijada poliuretan gidrolizga uchraydi, ikki asosli kislotalar spirtda erimaydigan kaliy tuzlari ko’rinishida ajralib chiqadi. Ular filtrlab olinadi, spirt bilan yuviladi, quritiladi va tarozida tortib olinadi. Ishqoriy filtratga astalik bilan 60%li sulfat kislota neytral reaktsiya berguniga qadar quyiladi, keyin 1 ml kontsentrlangan HCl bilan kuchsiz kislotali sharoitgacha keltiriladi. Hosil bo’lgan eritma etil efir va atseton (1:1) aralashmasi bilan ekstraktsiya qilinadi, ekstrakt kuydirilgan natriy sulfat yordamida quritiladi, filtrlanadi va erituvchi haydab olinadi. Qoldiq vakuumda 60⁰Cda doimiy massagacha quritiladi. Zichligi, sindirish ko’rsatkichi, sifat reaktsiyalariga qarab xarakterlanadigan spirtlar olinadi.
Poliuretanlarning kislotali gidrolizi 60%li sulfat kislota yoki 60% li fosfat kislota yordamida amalga oshirilishi mumkin. Bunda poliuretan CO₂, diamin, spirt ajralib chiqishi bilan parchalanadi.

Murakkab efirlarning diizotsionatlar bilan blok-sopolimerlari asosida qattiq poliefiruretanli penoplastlarni tayyorlash

Qattiq poliefiruretanli penoplastlarni poliglitserinadipinat va toluilendiizotsionatdan tayyorlash mumkin.
Penoplastni tayyorlash jarayoni ikki bosqichdan iborat: poliglitserinadipinat tayyorlash va penoplast olish – diizotsionatning poliefir bilan reaktsiyasi:


Kerakli reaktivlar: glitserin – 46 g; adipin kislotasi – 94,9 g (molyar nisbat 1:1.3); toluilendiizotsionat.
Kerakli jixozlar: aralshtirgich, termometr, Din-Stark tutqichi, teskari sovutgich bilan jixozlangan uch og’izli kolba; konik kolbalar – 3 dona; chinni stakanlar – 2 dona; penoplast quyish uchun qolip; Vud qotishmali (yoki qum) hammom.
Ishni bajarish tartibi: poliglitserinadipinat tayyorlash: uch og’izli kolbaga glitserin va adipin kislotasi solinadi.
Kolba Vud qotishmali hamomda qizdiriladi va aralashma suyuqlangach, aralashtirgich ishga tushiriladi; sovutgichga suv yuboriladi va kolbadagi harorat 160⁰Cgacha etkaziladi. Reaktsiya kislota soni 170 ga etgunga qadar, ya’ni 3-4 soat davomida olib boriladi.
Qizdirish boshlanganidan 2 soat o’tgach, birinchi namuna olinadi va kislota soni aniqlanadi. Yana 1 soat o’tgach ikkinchi namuna, yana 1 soatdan keyin uchinchi namuna olinadi.
Reaktsiya tugaganidan keyin issiq mahsulot chinni stakanga solinadi va sovutiladi. Sariq rangli quyuq massa hosil bo’ladi (poliglitserinadipinat).