Guliston davlat universiteti jismoniy tarbiya va jismoniy madaniyat kafedrasi jismoniy tarbiya gigiyenasi va sportning tibbiy fiziologik asoslari

Nazorat savollari

1. 
   Sport tibbiyotining asosiy ish turlari nimalardan iborat.
   
2. 
   Sport anamnezi deyilganda nimani tushunasiz.
   
3. 
   Gipertonik reaktsiya to’g’risida ma’lumot bering.
   

4. Sanitariya-gigiena to’g’risida tushunchaga ega.

Dastlabki, ya’ni birinchi marta meditsina ko’rigidan o’tkazishda fizkultura va sport bilan shug’ullanishga umuman ruxsat etish-etmaslik masalasi hal qilnnadi va sportchilarning salomatligi to’g’risida spravka be-riladi. Trener va jismoniy tarbi ya o’qituvchisi fiz-kultura va sport bilan birinchi bor shug’ullanuvchi kishilarni vrach ruxsatnomasi bo’lmay turib mashg’ulot-larga jalb qilishi man etiladi.

Meditsina ko’rigidan o’tkazishda umumklinik tek-shirish-so’rish, ko’zdan kechirish, paypaslash (palpa-tsiya); perkussiya, auskultatsiya va asbob-uskunalar bn-lan tekshirish metodlari (sfigmomanometriya, spiro-metriya, elektrokardiografiya, polikardiografiya, exo-kardiografiya, spirografiya, rentgenografiya va h. k.) qo’llaniladi.
Fizkultura va sport bilan shug’ullanish istaginy bildirgan kishilarni birinchn marta meditsina ko’rigidan o’tkazishda anamnez (grekcha, «xotiraga olish» tsemakdir) asosan so’rash metodn yordamnda yig’iladiUBunda pasport ma’lumotlari, meditsina va sport anamnezi aniqlanadi.
Pasport ma’lumotlariga umumiy ma’lumotlardan tashqari, ilm, oilaviy, kasb va turmush sharontlariga oid masalalar kiritiladi.
Meditsina anamnezi yig’ilayotganda odamning ilgari shikastlaganmi-yo’qmi, boshidan xirurgik operatsiyalarni kechirganmi, qanday kasalliklarga chalinganligiga, shu-ningdek surunkali nnfektsiya o’choqlari (surunkali ton-zillit, gaymorit, angioxoletsistit va hokazolar) bor-ligiga, shu bilan birga har xil zararli odatlar (tama-ki chekish, spirtli ichimliklar ichish)ga, oila va yaqin qarindoshlarning sog’lom ski kasalliklarga chalingan-ligiga ham katta ahamiyat beriladi. Bu dalillar tek-shirilayotgan odamning jismoniy jihatdan qanchalik sog’lom ekanligi to’g’risida xulosa chiqarishga imkon beradi.
Sport anamnezida esa tekshnrishdan o’tayotgan odam ilgari fizkultura va sport bilan shug’ullanganmi, sport razryadiga ega ekanligini, qachon va nima sababdan mashg’ulotlarni to’xtatib qo’yganligini aniq-lash kerak.
Utsuv-trenirovka protsessini tuzishda asosiy gigie-na qopdalari hisoblangan trenirovka darslarini mun-tazam ravishda olib borish va jismoniy mashqlarni takror-takror bajarish; jismoniy nagruzkani to’xtov-siz oshirib borish; dam olish va ishlashni to’g’ri al-mashtirib borish; har tomonlama jismoniy tayyorgar-lik ko’rish va hokazolarga tamomila rioya qilishga e’tibor beriladi. Sportchilarning jismoniy jihat-dan qanchalik rivojlanganini anitslash maqsadida so-magioskopiya va antropometriya tekshirish metodlari qo’llaniladi. Organizmning funktsional imkoniyatini va ish qobiliyatini annqlash maqsadida tekshiruvlar vaqtida turli xarakterdagi nagruzka (snnash)lardan foydalannladi (Letunov, Martnne sinamalari, orto-statik sinama, joyda turib yugurish sinamalari, Gar-vard-step tsstn, veloergometrik sinama va h. q,}.
Yurak-qon tomir sisteMasi reaktsiyasining 5 ta tury qon aylanish apparatining standartli jismoniy na-gruzkalarga moslashish imkoniyatlaridan dalolat beradp.
Normotonik reaktsiya tomirning biroz tez urishi, yuqori arterial bosimning picha ko’tarilishida namoyon bo’l'adi. Bu o’zgarishlar sinashdan keyin minimal arterial bosimning pasayishi 3—5 minut davomida o’z asliga qaytadi. Yurak-qon tomir sistemasi reaktsiyasining bu turi asosan sog’lom va jismoniy jihatdan baquvvat knshnlarda kuzatiladi. Yurak-qon tomir sistemasi reaktsiyasining qolgan 4 ta turi qon aylanish apparatining jismoniy nagruz-kalarga moslash imkonnyatlari buzilganidan dalolat berishi mumkin.
Gipertonik reaktsiya tomirning juda tez urishi, yuqori arterial bosimning juda oshpb ketishi va minimal arterial bosimning oshishida namoyon bo’-ladi.
Gipotonik (astenik) reaktsiya tomir urishining ancha tezlashishi va maksimal arterial qon bosimining picha ko’tarilishi bilan ta’riflanadi.
Distonik reaktsnya—tomir ur ishshging ancha tezlashishi, maksimal artsrial qon bosimining oshishi bilan minimal arteriya qon bosimining haddan tashqari pasayib, nol darajaspgacha tushib ketyshi bilan ta’riflanadp. Bunday holat «cheksiz ton fenomeni» deb ataladi.