Guliston davlat universiteti iqtisodiyot kafedrasi fan: mikroiqtisodiyot

I.2. Korxona ishlab chiqarishni faoliyatini rivojlantirish yoʻllari.
Iste’mol bozorida faoliyat yurgizayotgan tarmoqlarning faoliyat yoʻnalishlari va salohiyati turlichadir. Ammo istemol bozorida ularning maxsulotlari differensiyalashgan (tabaqalangan). Isteʼmolchi sifatida ularning sifati baxolari oʻrtasida keskin farq bor. Shuning uchun monopolistik raqobat tashqi muxit raqobatidan afzal boʻlishi uchun maxsulotlar differensiyalashuvining strategiyasini asosiy yoʻnalishi sifatida belgilab oladi.

-har qanday differensiya isteʼmolchi uchun oʻziga xos ,,qimmatiga ega boʻlishi kerak;

-bu qiymatlilik asosan istemolda samaradorligini oshirish foydalilikni yoki istemol tovari tannarxi oshirish hisobidan amalga oshirish;

-korxona oʻz differensiyasini himoya qila olishi kerak, xattoki raqobatchilar shunday imkoniyatlardan foydalanishiga ega boʻlmasinlar;

- bahoni oshirish potensial istemolchilar uchun maxsulot sifatini xizmat koʻrsatish darajasini oshirish;

- agar maxsulot bozorda kam eʼtiborli yoki oʻz oʻrniga ega boʻlmasa korxona barcha yoʻllar bilan uni keskin suratga reklama qilishi lozim.

Soʻnggi yillarda mamlakatimiz tijorat banklari hamda yangi tashkil topayotgan kredit institutlari oʻrtasida teng va begʻaraz raqobat vujudga kelmoqda. Bu esa tijorat banklari boshqaruv strategiyasining toʻgʻri tanlanganligi, aktivlarning ishonchli joylashtirilganligi, majburiyatlarni bajarish va likvidlilikni taʼminlashda ijobiy natijalarga erishish zarurligi hamda shu asosda yuqori daromadga erishish mumkinligidan darak bermoqda.

Korxona boʻyicha raqobatchilarni oʻrganishi raqobatni shakli va darajalarini aniqlash quydagi usullar orqali amalga oshiriladi:

-asosiy raqobatni aniqlash:

-kuchli va kuchsiz tomonlari, moliyaviy ahvoli bozordagi maqsadi ichki faoliyati xususiyati va boshqarish kabilardan iborat.

Raqobatchi koʻrsatkichlari har bir sohada va xizmat turida oʻziga xos xususiyatlarga ega. Ishlab chiqarish sohasida quvvatlarning joylashish manziliga mamlakat ishchilari bilan taʼminlanganligi, resurslari va boshqa xususiyatlari.

Bevosita ishlab chiqarish korxonasida shartli ravishda 2 guruxga boʻlinadi.

1. 
   Turli koʻrsatkichlarga joylashgan oʻrniga bogʻliq.
   
2. 
   Turkum koʻrsatkichlariga joylashgan faoliyatiga bogʻliq.
   

Raqobatchilar holatlari ularning kurashdagi vaziyat talablaridan kelib chiqadi. Korxona faoliyati bilan tanishish va korxona xos boʻladigan koʻrsatkichlar qoʻllash asosida quyidagi maʼlumotlarni keltirish mumkin. Raqobatchi koʻrsatkichlari sifatida korxonani joylashgan manzili, xizmat koʻrsatish vaqti, tovarlar va xizmatlarning asortiment kelajagi xizmat koʻrsatish madaniyati narx boʻyicha maxsulotlar sifatining oʻsishi moliyaviy barqarorlik qoʻshimcha xizmatlarni tavsiya etish va boshqa koʻrsatkichlar ekspert baholash uslubi asosida ushbu koʻrsatkichlar quydagi miqdorlarga ega boʻldi .

Respublikamizda koʻpgina mazkur plastmassa mahsulotlarini ishlab chiqarish boʻyicha raqobat salohiyatini tahlil qilishda moliyaviy koʻrsatgichlar alohida oʻrin egallaydi chunki hozirda koʻpgina korxona tashkilotlari debitor va kreditor qarzdorlikka ega boʻlib ularni bartaraf etish boʻyicha oʻz vaqtida tegishli chora tadbir koʻra olmayapdilar.

Korxonalarning moliyaviy natija koʻrsatkichlarini qiyoslash uchun misolimizdagi ikkala korxonaning natija koʻrsatkichlarini olamiz va quydagi jadvalda ularning, toʻlovga qodirlik, oʻz va qarz mablagʻlari nisbati, moliyaviy mustaqillik koeffitsiyentlari ustaf fondi,sof foyda kabi koʻrsatkichlari orqali ifodalanadi.
Mamlakatimizda sanoat tarmoqlarining saloxiyatini oʻsib borishi bilan, ularning turli xildagi tara-upakovkalarga, shuningdek salqin ichimliklar mollariga boʻlgan talab keskin oʻsib bormoqda. Natijada mazkur maxsulotlarni ishlab chiqaruvchi korxonalarning soni oʻrtasidagi raqobat kurashi xam kuchaymoqda.
Oʻz navbatida, korxona ishlab chiqarilgan maxsulotlarning yuqori sifatligi, ularning yuqori sifatga egaliligi ularga boʻlgan talab va extiyojni keskin oshishiga olib kelmoqda. Va raqobat bozorida mustaxkam oʻz oʻrniga egaligi va mavqeini saqlab qolmoqda.
Korxonalarning rivojlanishiga turli omillar taʼsir koʻrsatmoqda bularning asosiy sabablardan biri territoriyada faoliyat yurgizishayotgan oʻnlab raqobatchi kichik tarmoqlaridir. Ular asosan xususiy aksioner hamda uyushmagan tarqoq kichik korxonalardan iborat.
Hozirgi bozor iqtisodiyotida bu tabiiy hol boʻlib, doimo atrofdagi mavjud tarmoqlar savdo sohalarini kuzatib borishadi, bunda kuzatuv ob’yekti sifatida:
1) Mavjud tovar asortimentlarining turlari :
2) tovarlarning narx novolari:
3) sifati, ularni qadoqlanishi upakovkalanishi,
4) Savdo tarmoqlarining ish vaqti:
5) Mol taʼminoti sohalari:
6) Xizmat koʻrsatish sohalari va boshqalar:
Tovarshunos har 2-3 kunda mazkur kuzatuv materiallari asosida har bir tovar guruhlari boʻyicha maʼlumotnoma tayyorlaydi. Ularni olib kelish grafiklarini kunlarini belgilaydi. Hozirgi paytda mol taʼminotida va xaridorlarni jalb qilishda muhim omil baho, narx-navo boʻlib qolmoqda.
Bu ayniqsa oziq-ovqat maxsulotlariga oʻz aksini koʻrsatmoqda. Shuning uchun savdo xodimlari raqobatchilardan farqli oʻlaroq oyida 2-3-marta tovarlarga qoʻyilgan ustamalarni koʻrib chiqishadi va ularni ayrimlarini pasaytirib aylanish tezligini oshirish tadbirlarani ishlab chiqishadi.
Bu esa umumiy iqtisodiy faoliyat sohasini kengaytirishga korxona daromadini rentabelligini 2,02 foizga oshirishga olib keldi. Hozirgi kunda tovarshunos marketologlar tomonidan har bir raqobatchi tarmoqlar faoliyatini oʻrnatib ularning ijobiy tomonlardan kerakli ibrat olib oʻzlarining oʻzlarini dasturlarini ishlab chiqishmoqda. Mol taʼminotida doimiy taʼminotchi korxonalar bilan uzviy aloqalar oʻrnatilib doimiy isteʼmolchi sifatida faoliyat yurgizmoqdalar.4
Mazkur tadbirlar orqali korxona istemol bozorida oʻz mavqeini va vaziyatini egallab qolishi mumkin. Jamiyat mahsulotlarining raqobatdoshligining muxim elementi va bozor saloxiyatini belgilashning asosiy elementi boʻlib narx-navo hisoblanadi.
Shunday qilib korxona tanlagan strategiyaga erishish uchun kuyidagi yunalishlarga ega bulish kerak:
1. Mahsulot assortimenta strategiyasi bo’yicha:
- qurilish mahsulotlarini keng kulamda taklif etish, yangi turdagi maxsulotlar ishlab chikarish;

- Ishlab chikarilgan maxsulotlarning sifatini va tashki kurinishini kattik nazorat ostiga olish;

2. Ishlab chikarish startegiyasi bo’yicha:
- Ishlab chikarish texnologiyasi bilan uzviy boglik bulgan maxsulotlarga kattik talab (standart) urnatish;
- Foydaning bir kismini texnologii yangiliklar ixtiro etishga, innovatsiya uchun yunaltirish;
- Sifat soxasida ish olib boradigan yaxshi mutaxassislarni ishga jalb etish

3. Maxsulotlarni sotish strategiyasi bo’yicha:
- korxona ishlab chikarish borasida imidjini mustaxkamlash;
- Dunyo bozoridan mustaxkam urin egallash, tashki mamlakatlarda savdo uylarini tashkil etish;
- Xaridorlar sonini kuchaytirish uchun kulay baxolarni va sharoitlarni kullash;
- xalq isteʼmoli mahsulotlari turlari buyicha xalkaro yarmarka va kurgazmalarda katnashishi;
- Ommaviy axborot vositalari orkali reklamani rivojlantirish.

4. Personal tanlash va tayyorlash strategiyasi boʻyicha:
- Adolatli ish xaki taʼriflarini tashkil etish.
- isteʼmol mahsulotlarini ishlab chiqarishni urganish, marketing tadqiqotlarini olib borish, xizmat pogʻonasida kutarishni taklif etish.
- Xaqgoʻy, kungli pok bulgan ishchilarni ishga koʻproq jalb etish;
- Mutaxassilar tayyorlashni kuchaytirish.

5. Ijtimoiy soha strategiyasi bo’yicha:
- Korxona xodimlarini yaxshi xordik chikarishlari uchun shart- sharoitlar yaratib berish;
- Ishlab chikarishda yuz beradigan falokatlardan xodimlarni sugʻurtalash:
- Xodimlarga va ularning oila aʼzolariga tibbiy xizmat koʻrsatish sohasini rivojlantirish.
- Foyda xisobidan korxonaning madaniy-maishiy, sport soxasini rivojlantirish va boshqalar.
Shunday qilib korxonaning tanlagan strategiyasiga erishishining asosiy yunalishlari bilan bir katorda kuyidagi vazifalarni bajarishi lozim.
1. Uz maxsulotlarini sotishda bozorlarni segmentlarga bulish.
2. Korxona maxsulotiga bulgan talabni maksadli yunaltirilgan xolda urganish.
3. Isteʼmol bozorida mavjud bulgan rakobatchilarni urganish.
4. Maxsulotlarni sotish uchun muljallangan savdo uylari va maxsus dukonlarni tashkil etish.
5. Sotishga muljallangan maxsulotlarni sugurtalash.
6. Korxona maxsulotlarini gashki yarmarka va kurgazmalarda reklama kilish va boshkalar.