Guliston davlat universiteti iqtisodiyot kafedrasi fan: mikroiqtisodiyot

I.3. Mamlakatni modernizatsiyalashtirish sharoitida ishlab chiqarish samaradorligini oshirishning asosiy yoʻnalishlari.

Hozirgi mamlakatni modernizatsiyalashtirish sharoitida ishlab chiqarish samaradorligini oshirish, xoʻjalik yuritishning bozor tizimi hamda har qanday davrning muhim talabidir. Samaradorlik istalgan korxonaning iqtisodiy barqarorligi va faoliyat yuritish qobiliyatini aks ettiradi. Har qanday ishda, jumladan, korxonalar faoliyatida samaradorlikning, ijobiy natijalarning mavjud boʻlmasligini, obrazli qilib aytganda, ovoragarchilik, vaqt, kuch va resurslarni yoʻqotish bilan izohlash mumkin.

Fan-texnika taraqqiyoti korxonalarning ishlab chiqarish faoliyati samaradorligini oshirishda muhim omil boʻlib kelgan va hozirda ham oʻz ahamiyatini yoʻqotmagan. Mazkur omildan quyidagi yoʻllar bilan foydalanish mumkin:
1.Ishlab chiqarish va mehnatni mexanizatsiyalashtirish, avtomatlashtirish hamda kompleks ravishdagi mexanizatsiyalashtirish;
2.Asosiy texnologik jarayonlarni robotlashtirish;
3.Progressiv, mehnat hamda resurslarni tejashga yoʻnaltirilgan texnologik jarayonlarni amaliyotga kiritish va ulardan keng foydalanish;
4.Xom ashyo va materiallar (mehnat predmetlari) zamonaviy turlarini yaratish va ulardan foydalanish;
5.Ishlab chiqarishni tashkil qilish, rejalashtirish va boshqarish jarayonlarida zamonaviy axborot texnologiyalaridan, hisoblash texnikasidan foydalanish;
6.Ishlab chiqarish va mehnatni ilmiy tashkil qilish
Amaliyotda fan-texnika taraqqiyotining, jumladan, uning tarkibiy qismlarining ahamiyati va rolini inkor qiluvchi yoki tushunmovchi korxonani topish amrimahol. Biroq ushbu omilni amalga oshirish uchun faqatgina hohish va istaklarning oʻzigina yetarli emas. Buning uchun birinchidan pul mablagʻlarini va boshqa zarur boʻlgan resurslar (investitsiyalar) izlab topish, ikkinchidan, zamonaviy ilmiy-texnikaviy ishlamalarga ixtisoslashgan ilmiy-tadqiqot institutlari, konstruktorlik, texnologik va boshqa ilmiy muassasalar bilan kerakli aloqalarni “bogʻlash”, uchinchidan, oʻz ilmiy-texnikaviy maqsadlarining samaraliligini hisoblab chiqish talab qilinadi.
Erkin bozor iqtisodiyotiga oʻtish chuqur islohrtlarni amalga oshirishni talab kiladi. Barcha korxona ishlab chiqarishni intensivlashtiruvchi tadbirlarni amalga opshrshli zarur. Samarali tashkil etilgan iqtisodiyotga oʻtish har tomonlama rivojlangan ishlab chiqarish kuchlari va ishlab chiqarish munosabatlari bilan taʼminlangan boʻlishi lozim.
Ijtimoiy ishlab chiqarish samaradorligini oshiruvchi eng muhim omil - bu fan va texnika taraqqiyoti boʻlib kelgan va shunday boʻlib qeyaadk. Oxirgi vaqglargacha fan-texnika taraqqdyoti evolyutsion tarzda rivojlanib keld,i. Natijada amaldagi texnologiyalar takomillashib, mashina va uskunalar qdsman zamonaviylashdi. Bunday natija sezilarli, lekin kutilganidek emas zdi.
Yangi texnikalar boʻyicha tadbirlarni ishlab chiqish va amaliyotga joriy qilish yetarli darajada emas edi. Erkin bozor munosabatlarini shakllantirishning hozirgi sharoitida fan va texvikaning oxirgi yutuqlari asosida xalq xoʻjaligining barcha tarmoqdarida yangi texnika va texnologiyalarni joriy qilishga qaratshggan revolyutsion va sifatiy oʻzgarishlarni amalga oshirish lozim.
Fan-texnika taraqqiyotining asosiy yoʻnalishlari quyidagilar:
• ilgʻor texnologiyalarni keng oʻzlashtirish: yuqori bosim va taʼsirchan kuchlar koʻllaniladigan membranali, lazerli, plazmali texnologiyalar va boshqalar;
• ishlab chiqarishni avtomatlashtirish - yuqori mehnat unumdorligini taʼminlovchi robot texnikalar, rotorli va rotor -konveyer liniyalar, moslanuvchan avtomatlashtirilgan ipshab chiqdrishni rivojlantirish;
• metall mahsulotlar, plastik qorishma, kompozitlar, metall kukunlar, keramik va boshqa progressiv tuzilshshsh materiallarning yangi shakllarini yaratish va undan foydalanish.

Bozor munosabatlari rivojlanib borishi bilan korxonalar kelajakdagi shplab chiqarishni rivojlantirishga yetarli eʼtibor bera boshlaydilar. Yangi texnikalarga, ishlab chiqarishni yangilashga, yangi mahsulotlarni oʻzlapggarish va ishlab chiqarishga zaruriy vositalarni yoʻllaydilar. Undan tashqari, tashkiliy shart-sharoitlar. va omillar, konstruktorlar, injenerlar, ishchilar ijodiy mehnat qilishlari uchun iqtisodiy va ijtimoiy motivlar yaratish zarur. Texnik va texnologik yangilanishlar, tashkiliy, iqtisodiy va ijtimoiy omillar mehnat unumdorligining oshishiga sezilarli taʼsir koʻrsatadi. Buning uchun yangi texnika va texnologiyalarni - joriy qilishni taʼminlash, shnlab chiqarishga mehnatni ilmiy tashkil etishning progressiv shakllarini joriy qilish. uni meʼyorlashni takomillashtirish, mehnat madaniyatini oshirish, tartib-intizomga zrishish-mehnat jamoasining barqarorligani taʼminlesh lozim.

Korxonalar ishlab chiqarish faoliyatining samaradorligini oshirishning muhim omillaridan yana biri sifatida mavjud ishlab chiqarish salohiyati - asosiy va aylanma fondlar, ishchi kuchidan tejamkorlik asosida, iloji boricha unumliroq foydalanishni koʻrsatish mumkin. Bundan tashqari ularga buyumlashgan mehnat sarflanganligi, yaʼni korxonaning bugungi egalaridan tashqari avvalgi avlod vakillarining ham mehnati mavjudligi bilan izohlash mumkin.
Erkin bozor munosabatlarining shakllanishi sharoitida ishlab chiqarish samaradorligiii oshiruvchi barcha omillarning taʼsir qilish imkoniyati sezilarli oʻzgaradi. Xalq xoʻjaligida tarkibiy oʻzgarishlar amalga oshiriladi
- u isteʼmolchilar talabidan kelib chiqnb, unga moslashtiriladi;
- xalq xoʻjaligishshg muhim tarmoqdari -sanoat, kurilish, transport va aloqa yuqori texnologiyalar asosida zamonaviylashtiriladi;
- jaxon fan-texnika taraqqiyoti darajasiga tenglashtiriladi;
- harbiy ishlab chiqarish konversiyalanadi;
-turli mulk shakllariga (davlat, xususiy, aksionerlik va jamoa mulkchiligiga) asoslangan koʻp ukladli iqtisodiyotga oʻtiladi;
- xoʻjalik yuritishning barcha shakllari erkin rivojlantariladi;
-iqtisodiyot moliyaviy sogʻlomlashtiriladi;
- mamlakat xalqaro aloqalarga uzviy bogʻlanadi.
Korxonalar ishlab chiqarish faoliyatining samaradorligini oshirishda tashkiliy-iqtisodiy omillar, jumladan, boshqaruv ham muhim oʻringa ega. Ularning ahmiyati ishlab chiqarish miqyosining oʻsishi va xoʻjalik aloqalarining murakkablashishi bilan ortib boradi. Bu omillar qatoriga birinchi oʻrinda, oqilona ishlab chiqarish shakllarini yaratish va mavjudlarini takomillashtirish - konsentratsiya, ixtisoslashtirish, kooperatsiya va kombinatsiya qilishni kiritish mumkin.
Boshqaruvda esa, boshqarish, rejalashtirish, iqtisodiy ragʻbatlantirishning usul va shakllarini, yaʼni korxona faoliyatining butun xoʻjalik mexanizmini takomillashtirishda ifodalanadi. Korxona rahbarining ish stili va usullari fan-texnika taraqqiyoti va bozor iqtisodiyotiga mos kelishi zarur. Masalan, korxona direktori bilimi, tajribasi va professional malakasiga koʻra, oddiy xodimlar va boʻlinma (xizmat) rahbarlaridan yuqori turishi lozim. Aks holda u jamoani kerakli tarzda boshqara olishi hamda muvaffaqiyatga erishishi va imidjga ega boʻlishi qiyin.
Rejalashtirishda rejalarning balanslashtirilishi, koʻrsatkichlar tizimini optimal shakllantirish, rejalashtirilayotgan maqsadlar resurslar bilan taʼminlanishi muhim ahamiyat kasb etadi. Bu esa oʻz navbatida korxonadagi iqtisodiy faoliyatni kuchaytirishni, rejalashtirish va iqtisodiy hisob-kitoblarni hamda zamonaviy kompyuter texnikasi va uning reja iqtisodiy hisob-kitoblarini amalga oshirishdagi imkoniyatlarini yaxshi biluvchi, savodli va malakali iqtisodchilarni tanlashni talab qiladi.

Korxona faoliyatining samarali boʻlishida ishlab chiqarishni intensivlashtirish, ishlab chiqarilayotgan mahsulotlarning turi va sifatini oshirish hamda jahon standartlari darajasiga yetkazish, korxonaning ishlab chiqarish tuzilmasini yaxshilash kabi omillar ham muhim oʻrinni egallaydi. Bunga esa zamonaviy mashina va asbob-uskunalar, zamonaviy texnologiyalar, ishlab chiqarish va mehnatni tashkil qilishning ilgʻor usullaridan foydalanish orqali erishiladi.

Ishlab chiqarish samaradorligini oshiruvchi yana bir muhim omil bu - tejamkorlik rejimi hisoblanadi. Resurslarni tejash yonilgʻi, energiya, xom ashyo va materiallarga boʻlgan oʻsib boruvchi talabni qondirishning asosiy manbaiga aylanishi lozim. Bu muammolarni yechishda sanoat asosiy -oʻrinni egallaydi. Bu tarmokda xom ashyo va yoqilgʻi-energetika resurslardan samarali foydalanishni taʼminlaydigan mashina va uskunalarni joriy qilish lozim.