6 va 9 sinflardagi “Molekulyar fizika” mavzularini o‘qitishdagi izchilligi. Modda tuzilishi haqidagi dastlabki ma’lumotlar 6-sinf fizikasining 1-bobida berilgan, 6-sinfda modda tuzilishi haqidagi ma’lumotlarga 6 soat ajratilgan bo`lib, bu bobda modda tuzilishi haqida antik davr olimlari va yurtdoshlarimiz bo`lgan
Roziy, Beruniy, Ibn Sino ta`limotlari‚molekulalarning tartibsiz harakati‚ qattiq jism‚ suyuqlik va gazlarning molekulyar tuzilishi‚ diffuziya hodisasi haqidagi boshlang`ich bilimlarni o`quvchilarga berib boriladi.
Molekulyar fizika —fizikani turli agregat holatlardagi jismlarni xossalarini‚ ularning molekulyar tuzilishlari asosida qarab chiqadigan bo`limdir.
Molekulyar fizikani o`rganish‚ tabiatshunoslik fanlari nuqtai nazaridan olamni bugungi tasviriga bo`lgan ilmiy qarashlarni shakllantirishda katta ahamiyatga ega. Mexanikani o`rgangandan keyin molekulyar fizikani o`rganishga o`tish‚ o`quvchilarni ilmiy dunyoqarashini shakllanishida butunlay yangi bosqichdir.
Mexanik hususiyatlardan farqli o`laroq‚ issiqlik hodisalaridagi yangi hususiyatlari 2 omil‚ ya`ni moddani uzlukli tuzilishi hamda‚ o`zaro tasirlashuvchi‚ zarralar atom‚ molekula‚ ionlar sonining kattaligi bilan izohlanadi.
9-sinfda molekulyar fizika va termodinamika asoslarini o`qitsh uchun 32 soat ajratilgan bo`lib‚ bundan nazariy ma’lumotlar berish uchun 18 soat, masala yechish darslari uchun 6soat, nazorat ishlari uchun 4 soat va laboratoriya ishlari uchun 4 soat vaqt ajratilgan. Modda tuzilishining molekulyar kinetik nazariyasi asoslari 1-bobda‚ 2-bobda esa termodinamika elementlari; 3- bobda suyuqliklarni Sirt hodisalari; 4- bobda qattiq jismlarning xossalari; 5- bobda modda agregat holat o’zgarishi kabi mavzular o’rganiladi.
Umumta’lim maktablarida “Molekular fizika va termdinamika” bo’limida yoritilgan mavzular jami 22 ta mavzuni tashkil qilib, shulardan 3 tasi laboratoriya ishidan iborat. 6-sinfda faqat moddalar haqida boshlang’ich ma’lumotlar berilgan.
1.Modda tuzilishi.
2.Molekulalarning o’lchami va soni.
3.Molekulalarning harakati.
4.Diffuziya. Broun harakati.
5.Suv, muz va suv bug’ining molekular tuzilishi.
Yuqoridagi har bir mavzu qisqacha o’tiladi.“Molekular fizika” bo’limi chuqurroq qilib yuqori sinflarda o’rganiladi.
9-sinfda “Molekular fizika va termodinamika asoslari’ bo’limi o’rganiladi. 9sinfda quyidagi mavzular o’tiladi:
Molekular –kinetik nazariyaning asoslari.
Molekulalar o’lchami, soni va massasi.
Modda miqdori. Avogadro doimiysi. Molyar massa.
Gaz molekulalarining harakati. Shtern tajribasi.
Ideal gaz molecular-kinetik nazariyaning asosiy tenglamasi.
Molekulalar konsentratsiyasi.
Temperatura. Absolut temperatura.
Gaz molekulalarining idish devoriga ko’rsatadigan bosimi.
Bolsman doimiysi.
Har bir mavzu qisqa va aniq formulalar asosida keltirilgan. Birinchi bo’lib moddalarning molekular-kinetik tuzilishi haqida so’z yuritilgan bo’lib, unda moddalarning mayda zarralardan yani molekulalardan, atomlardan tashkil
Modda tuzilishi. Molekulalar. Molekulalarning o’lchami va soni.
Molekulalarning o’zaro ta’siri.
Molekulalarning o’lchamini aniqlash. Molekulalarning harakati.
Diffuziya.
Broun harakati.
Suv, muz va suv
bug’larining molekular tuzilishi.
Temperatura.
Gaz molekulalari.
Molekular fizika va termodinamika asoslari.
Molekular-kinetik nazariya haqida tushuncha.
Molekular-kinetik nazariyaning yaratilishi.
Molekular-kinetik nazariyaning asoslari.
Molekulalarning o’lchami, soni va massasi.
Modda miqdori. Avogadro doimiysi. Molyar massa.
Molekulalarning tezliklar bo’yicha taqsimoti.
Gaz molekulalarining harakati. Shtern tajribasi.
Gaz molekulalarining tartibsiz harakati. Broun harakati. Ideal gaz molekular-kinetik nazariyasining asosiy tenglamasi.
Molekulalar konsentratsiyasi.
Gaz molekulalarining idish devoriga ko’rsatadigan bosimi.
Temperatura. Absolut temperatura.
Temperatura o’lchashning Selsiy (Kelvin) shkalasi. Temperaturaning molekular-kinetik talqini.
Bolsman doimiysi.
Molekulalar o’rtacha energiyasining temperaturaga bog’liqligi.
Ideal gazning ichki energiyasi.
topganligi haqida so’z yuritilgan. Umumiy qilib aytganda molekulyar-kinetik nazariyasi haqida umumiy tushunchalar keltirib o’tilgan. Kitobda keltirilgan deyarli barcha formulalar hech qanday isbotlarsiz keltirib o’tilgan.
Yuqoridagi jadvalda umumta’lim maktablaridagi 6 va 9 sinflari fizika kurslarining
“Molekular fizika” bo’limiga taalluqli mavzular orasidagi bog’lanishlar keltirilgan. Jadvalda ko’rinib turibdiki 6-sinfda modda tuzilishiga tegishli faqat eng muhim boshlang’ich ma’lumotlar berilgan. 9-sinfda esa “Molekulyar fizika” bo’limi 6sinfga qaraganda murakkablashtirilgan holda chuqur o’rganiladi. Har bir mavzuga alohida to’xtalib ko’p ma’lumotlar, bilimlar beriladi va chuqur o’rgatiladi. “Molekular fizika” bo’limini o’qitish orqali o’quvchilarning umumiy dunyoqarashini, mantiqiy fikrlay olish qobiliyatini, aqliy rivojlanishini, o’z-o’zini anglash salohiyatini shakllantirish va o’stirish, ularda milliy va umuminsoniy qadriyatlarni kamol topdirish hamda ijtimoiy hayotlari va ta’lim olishlarini davom ettirishlari uchun zarur bo’lgan bilimlar beriladi. Bunday jadvallarni boshqa bo’limlar uchun ham tuzish mumkin. Ularning foydali tomonlari quyidagilardan iborat:
