Guliston davlat universiteti fizika matematika fakulteti axborot texnologiyalari kafedrasi

Matnni deshifrlash 

Ma’lumotlarni  shifrlashda  ushbu  ma’lumotlar  qaysi  alfavit  asosida 

tuzilganligi  muhim.  Alfavit  –  axborotni  yozma  ifodalashda  zarur  bo’lgan 

belgilarning chekli to’plamidir. 

Masalan: 

*   Z

33 

alfaviti – rus alfavitining 32 harfi va bo’shliq belgisi; 

*   Z

256 

alfaviti – ASCII va KOI-8 standart kodlashtirish jadvali belgilari; 

*   Z

2 

binar alfavit – ikkilik raqamlardan iborat {0,1}; 

Boshlang’ich  

matn 

 

текст 

Shifrlangan 

matn 

 

 

Kriptografik tizim 

 

KALIT 

 

Shifrlangan 

matn   

 

Boshlang’ich 

matn 

 

 

Kriptografik tizim 

 

KALIT 

 

---

 

42 

*   Sakkizlik yoki o’n oltilik sanoq sistemasi raqamlaridan iborat alfavit. 

Demak,  kalit  –  matnni  shifrlash  va  deshifrlash  uchun  ishlatiladigan  muhim 

himoya ob’ektidir. 

Kriptografiya himoyasida shifrlarga nisbatan quyidagi talablar qo’yiladi: 

•  etarli darajada kriptomustahkamlik; 

•  shifrlash va qaytarish jarayonining oddiyligi; 

•  axborotlarni shifrlash oqibatida ular hajmining ortib ketmasligi; 

•  shifrlashdagi kichik xatolarga ta’sirchan bo’lmasligi. 

Ushbu talablarga quyidagi kriptografik tizimlar javob beradi: 

•  o’rinlarini almashtirish; 

•  almashtirish; 

• gammalashtirish; 

•analitik o’zgartirish. 

Hozirgi kunda kriptografiyada  ikki usul qo’llaniladi: 

•  simmetriyali bir kalitli (maxfiy kalitli); 

•  asimmetriyali ikki kalitli (ochiq va yopiq kalitli). 

Simmetriyali usulda quyidagi ikkita muammo mavjud: 

1)  Axborot  almashuvida  ishtirok  etuvchilar  qanday  yo’l  bilan  maxfiy  kalitni 

bir-birlariga uzatishlari mumkin? 

2)  Jo’natilgan xabarning haqiqiyligini qanday aniqlasa bo’ladi? 

Ushbu muammolarning echimi ochiq kalitli tizimlarda o’z aksini topdi. 

Asimmetriyali  usulda  ikkita  kalit  qo’llaniladi.  Biridan  ikkinchisini  hisoblash 

usullari bilan aniqlab bo’lmaydi. 

Birinchi  kalit  axborot  jo’natuvchi  tomonidan  shifrlashda  ishlatilsa,  ikkinchisi 

axborotni  qabul  qiluvchi  tomonidan  axborotni  tiklashda  qo’llaniladi    va  birinchi 

kalit sir saqlanishi lozim.