Guliston davlat universiteti fizika matematika fakulteti axborot texnologiyalari kafedrasi

2.3. Axborot tizimlarida axborot xavfsizligini ta’minlash vositalari 

Umuman axborot xavfsizligini ta’minlashda quyidagi vositalar ishlatiladi: 



 

axborotga ruxsatsiz murojaat qilishdan himoya qilish vositalari;  



 

axborot  oqimini  tahlil  qiluvchi  va  modellashtiruvchi  tizimlar  (CASE-

tizimlar);  



 

tarmoq monitoringi tizimlari;  



 

bayonnomalarni tahlil etuvchi analizatorlar;  



 

antivirus vositalari;  



 

tarmoqlararo himoya ekranlari;  



 

kriptografik  vositalar;  



 

axborotlarning rezerv nusxasini ko’chirish tizimlari;  



 

uzluksiz kuchlanish bilan ta’minlovchi tizimlar;  



 

autentifikatsiya tizimlari;  



 

apparatura qurilmalari korpuslarini echish va buzishga qarshi vositalar;  



 

xonalarga kirishni nazorat qiluvchi vositalar;  



 

himoya tizimini tahlil etuvchi uskunaviy vositalar.  

Bu  vositalardan  mos  ravishda  foydalanish  axborot  tizimlarida  axborot 

xavfsizligini  ta’minlashda  muhim  rol  o’ynaydi.  Bulardan  ayrimlarini  ko’rib 

chiqaylik. 

 

 

 Axborotni himoyalashning kriptografik usullari 

Maxfiy 

axborotlarning 

xavfsizligini 

ta’minlashda  steganografik  va 

kriptografik  usullar  qo’llaniladi.  Steganografiya  so’zi  grekcha  steganos  (maxfiy, 

sir) va graphy (yozuv) so’zlaridan kelib chiqqan va «sirli yozuv» degan  ma’noni 

bildiradi. Steganografik usullar yordamida axborot mavjudligi yashiriladi. [18]. 

Kompyuter  steganografiyasi  yordamida  hozirgi  vaqtda  dasturiy  ta’minotni 

niqoblash,  mualliflik  huquqlarini  himoyalash  ishlari  amalga  oshirilmoqda. 

Masalan,    grafik  tasvirga  shunday  belgi  kiritiladiki,  u  ko’zdan  yashirilgan  holda 

joylashtiriladi. Bu belgi faqat maxsus dasturiy ta’minot orqali aniqlanishi mumkin. 

Steganografiyaning  ushbu  yo’nalishi  nafaqat  tasvirlarni,  balki  audio  va 

---

 

41 

videoaxborotlarni ruxsatsiz nusxasini ko’chirishdan himoyalashda qayta ishlashda 

qo’llaniladi. 

Kriptografiya  so’zi  grekcha  kryptos  -  sirli,  graphy  –  yozuvni  tasvirlash 

so’zlaridan  kelib  chiqqan  va  «yashirish,  yozuvni  berkitib  qo’ymoq»  ma’nosini 

bildiradi.  Kriptografik  usullar  yordamida  maxfiy  axborot  maxsus  algoritm 

bo’yicha shifrlanib, uning ko’rinishi o’zgartiriladi va shu tariqa buzg’unchilarning 

axborotga ruxsatsiz murojaat qilish imkoniyatlari cheklanadi. 

  

 

 

       

                                            Matnni shifrlash 

Odatda axborotning  ma’nosini  yashirish uchun axborot  ma’lum  kalit asosida 

shifrlanadi. Shifrlash deganda boshlang’ich matnni ma’lum algoritm asosida matn 

ma’nosini anglab bo’lmaydigan ko’rinishdagi matnga almashtirish tushuniladi. 

Deshifrlash  shifrlash  jarayoniga  teskari  bo’lgan  jarayon  bo’lib,  unda 

shifrlangan matn kalit yordamida boshlang’ich ko’rinishga o’tkaziladi.