Guliston davlat universiteti fizika matematika fakulteti axborot texnologiyalari kafedrasi

Axborotning yaxlitligini ta’minlash 

Axborotning  yaxlitligini  ta’minlash  saqlanayotgan  axborot  vakolatga  ega 

bo’lmagan  sub’ektlar  tomonidan  o’zgartirilishidan,  ya’ni  axborot  tuzilishi  va 

ma’nosi qanday berilgan bo’lsa, shunday saqlashni ta’minlashni anglatadi

 

Axborot  yaxlitligi  ikki  turga  bo’linadi:  statik  va  dinamik  yaxlitlik.  Statik 

yaxlitlik  deganda  belgilangan  ob’ekt  haqidagi  ma’lumotlar  o’zgarmay  saqlanishi 

tushunilsa, dinamik yaxlitlikda axborotlarni qayta ishlash jarayonida bir axborotni 

qayta  ishlash  natijasida  to’g’ri  natijaviy  axborot  olinib,  o’zgartirilmagan  holda 

tegishli bo’g’inga etkazilishi tushuniladi. Axborotning dinamik yaxlitligini nazorat 

qiluvchi  vositalar  moliyaviy  operatsiyalarning  to’g’ri  bajarilishini  aniqlashda, 

ma’lum  bir  qimmatga  ega  bo’lgan  axborotlarni  tartiblashda,  ulardan  nusxa  olish 

jarayonlarida ishlatiladilar. [18]. 

---

 

30 

Axborot  yaxlitligini buzishga qaratilgan harakatlardan biri. Amerikalik tizim 

ma’muri  kompaniya  raxbariyatidan  o’ch  olish  maqsadida  kompaniyaning 

kompyuter  tarmog’iga  ataylab  virus  joriy  etadi.  Bu  holat  dalillar  asosida 

isbotlanishi natijasida Nyu-Djersi okrug sudi tizim ma’muri Yung Sunn Linni 2.5 

yil  ozodlikdan  mahrum  qilish  va  81,23  ming  dollar  miqdorida  jarimaga  tortish 

haqida  hukm  qabul  qilgan.  Yung  Sunn  Lin  «Medco  Health  Solutions» 

farmatsevtika  kompaniyasida  ishlar  edi.  2003  yilning  kuzida  kompaniya 

rahbariyati  tomonidan  shtatlar  qisqartirilishi haqida  ma’lumotlarni  bilib  olgach,  u 

kompaniya  rahbariyatidan  o’ch  olish  maqsadida  tarmoqqa  2004  yilning  23 

aprelidan  (o’zining  tug’ilgan  kunida)  boshlab  70  ta  serverda  kompaniyadan  dori-

darmon sotib oluvchi mijozlarning to’lov hisobotlari haqidagi ma’lumotlarni  yo’q 

qilish  maqsadida  faollashishi  kerak  bo’lgan  virusni    joriy  etadi.  Virus  tarmoqda 

saqlanayotgan kompaniya mijozlari haqidagi ma’lumotlarning yaxlitligini buzishga 

mo’ljallangan  edi.  Kompaniya  rahbariyati  tomonidan  Lin  shtati  qisqartirilmasligi 

e’lon  qilingach,  u  o’z  qilmishidan  pushaymon  bo’lib,  jinoyat  izini  yo’qotish 

maqsadida tarmoqdagi virusni tozalashga kirishadi. Biroq virus faollashgan va shu 

bilan  birga  ko’zlangan  maqsadga  erishishning  imkoni  bo’lmagandi.  Sababi,  virus 

dasturining  kodida  Lin  tomonidan  yo’l  qo’yilgan  xatolik  halaqit  berardi.  Uning 

harakatlari  ko’zga  tashlanganida  ataylab  o’z  qilmishini  davom  ettiravergan.  2005 

yilning  yanvarida  Lin  o’rniga  ishga  olingan  yangi  tizim  ma’muri  uning 

harakatlarini  o’rganib,  to’plagan  dalillarni  rahbariyatga  ma’lum  qiladi.  Faqatgina 

2007 yilning yanvar oyida Lin o’z qilmishiga iqror bo’ladi. 

Ekspertlar 

fikricha, 

shu 

kabi 

buzg’unchilik  harakatlari  ko’plab 

kompaniyalarda  ham  amalga  oshirilishi  mumkin.  Antivirus  dasturi  ishlab 

chiquvchi  Avira kompaniyasi (free-av.com va free-av.de.) tomonidan 2007 yilning 

kuzida o’tkazilgan so’rovda qatnashgan 7297 kompaniyada faoliyat ko’rsatayotgan  

har uch xodimdan biri viruslar yordamida o’ch olishlari mumkinligini e’tirof etgan. 

 

 

---

 

31