Guliston davlat universiteti filologiya fakulteti

2-savolning bayoni:
Leksik antonimiya leksemalarning bir-biriga zid ma’no anglatishi asosida guruhlanishidir: oq va qora, qalin va yupqa kabi.
Antonimiya hodisasi, asosan, bir so’z turkumi leksemalari doirasida yuz beradi.
Sifatlarda: a) hajm belgisiga ko’ra: katta va kichik, baland va past; b) harorat belgisiga ko’ra: issiq va sovuq; v) yosh belgisiga ko’ra: yosh va qari; g) xarakter-xususiyat belgisiga ko’ra: saxiy va xasis, botir va qo’rqoq, aqlli va ahmoq; d) shakl belgisiga ko’ra: to’g’ri va egri; e) maza-ta’m belgisiga ko’ra: achchiq va shirin kabi.
Payt, holat, miqdor ma’noli leksemalar doirasida ham antonimiya hodisasi keng tarqalgan: a) kecha va ertaga, avval va keyin (payt belgisiga ko’ra), b) tez va sekin, arang va bemalol (holat belgisiga khra), v) ko’p va oz, mo’l va kam (miqdor belgisiga ko’ra) va b.lar. Bunday leksemalarning sifat va ravish turkumiga mansubligi keyingi yillarda bir qadar munozarali bo’lib qolmoqda.
Kontekstual antonimiya: o’zaro zid ma’no ifoda etmagan leksemalarning ma’lum kontekst ichida so’zlovchi yoki muallif tomonidan antonimik munosabatlarga kiritilishidir. Buni quyidagi she’riy misralar tahlilida ko’rish mumkin:
Aytur so’zni ayt,
Aytmas so’zdan qayt!
(A..Navoiy)
Sichqonlarga nisbatan
Poyloqqchiman to’g’riman.
Ko’rsam tekin go’sht ba’zan
Chidolmayman - o’g’riman. (O.Q)
Nazorat savollari:
1. Antonimiya nima?
2. Antonimik juftlik deganda nima tushuniladi?
3. Kontekstual antonimiya haqida ma’lumot bering.
4. Antonimiya hodisasining so’z turkumlariga munosabati qanday?
5. Antonimiya va polisemiya munosabatini tushuntiring.
6. Antonimlardan qanday uslubiy vosita sifatida foydalaniladi?