Guliston davlat universiteti filologiya fakulteti

3-savol bo’yicha savol va topshiriqlar
3.1.
1-topshiriq. quyida keltirilgan juft taqlid so’zlar qismlari ifodalayotgan ma’no xarakteridan kelib chiqib ularni: 1) qismlari mustaqil qo’llana oladigan, 2) qismlari mustaqil qo’llana olmaydigan, 3) qismlaridan biri mustaqil qo’llana oladigan guruhlarga ajrating.
g’ovur-g’uvur, shov-shuv, alang-jalang, g’ivir-shivir, vag’ir-shag’ir, vij-vij, tars-turs, vag’ir-vig’ir, ivir-shivir, shaqir-shuqur, shaldir-shuldir, yalt-yult, taraq-turuq, shart-shurt, qars-qurs, kiy-chuv, g’ala-g’ovur, g’idi-bidi, adi-badi, gangir-gungur, hang-mang, apil-tapil, apir-shapir kabilar.
2-topshiriq. Quyidagi gaplarda qo’llangan taqlid so’zlar qismlari ifodalayotgan ma’no va ulardan qaysi birini mustaqil qo’llay olish mumkinligini aniqlang.

1. 
   Qo’ra orqasida arava g’ildiraklarining taqir-tuquri eshitildi. (H.G’.)
   
2. 
   Guldur-shaldur, taraqa-turuq o’zgarishsiz davom etadi. (A.Qod.)
   
3. 
   – Hay, ichkari kir, chag’ir-chug’urdan qulog’im bitdi.
   
4. 
   Kampir piq-piq yig’lab yubordi.
   
5. 
   Teatr ichi g’ovur-g’uvur bo’lib ketdi. g’ovur-g’uvurning dami pasaymadi. (S.Ahm.)
   
6. 
   Sotuvchi uzatgan papirosni qo’lga olib hang-mang bo’lib qoldi. («Mushtum»)
   
7. 
   G’ala-g’ovur ichida allakimning baland ovozi yangradi. (M.Ism.)
   

3.2.
1-topshiriq. Gaplardagi taqlid so’zlarni topib, qismlar ifodalayotgan ma’noni tushuntiring.

1. 
   G’uv-g’uv uchar bolari, Duv-duv uchar bolari.
   
2. 
   Viz-viz-viz, qani toping, kim biz? Oltin qo’ng’iz. (Q.M.)
   
3. 
   Oramizda… shaldir-shuldir pul sanovchilar, tekinxo’r shaxslar ham yo’q emas.
   
4. 
   Ko’cha tomondan gurs-gurs oyoq tovushi keldi.
   
5. 
   Karnay-surnaylarning g’at-g’ati bayram tongidan darak beradi.
   

2-topshiriq. Gaplardagi taqlid so’zlar qismlari ma’nolarini tushuntiring, ularning qo’llanishidagi asosiy xususiyatni aniqlang.

1. 
   Akram valatga o’xshagan chaqqonlar Fosih afandining u yon-bu yonidan shilt-shilt o’tib qochvordi. (M.Ism.)
   
2. 
   Birpasda hovlini bolalarning qiy-chuvi to’ldirdi.
   
3. 
   Karnaylarning vat-vutlari xalq shodiyonasini ko’klarga ko’tardi.
   

4. Alisher qo’shni xonadan kelayotgan gangir-gungir suhbatga e’tibor bermadi.
Mustaqil ish:
1-topshiriq. Quyidagi savollarga javob bering.

1. 
   Kanday so’zlar tovushga, qanday so’zlar obrazga taqlidni bildiradi?
   
2. 
   Taqlid so’zlar tuzilishiga ko’ra necha turli bo’ladi, ularga misollar keltiring.
   
3. 
   Taqlid so’zlar qaysi xususiyatlari bilan undovlardan farq qiladi?
   

Adabiyotlar:

1. 
   O’zbek tili grammatikasi. I, Toshkent, 1975.
   
2. 
   Hozirgi o’zbek adabiy tili. Kollektiv, Toshkent, 1980.
   
3. 
   Tursunov U. va b. Hozirgi o’zbek adabiy tili. Toshkent, 1992.
   
4. 
   Hozirgi o’zbek adabiy tili. I, "Fan", Toshkent, 1966.
   
5. 
   Nurmonov A. va b. O’zbek tilining nazariy grammatikasi. Morfologiya. “XXI asr avlodi”, T., 2001.
   
6. 
   Sayfullaeva R. va b. Hozirgi o’zbek adabiy tili. Morfologiya.T.,2005.
   
7. 
   Qo’ng’urov R. O’zbek tilida taqlidiy so’zlar. Samarqand, 1960.
   
8. 
   Qo’ng’urov R. O’zbek tilida taqlidiy so’zlarning o’rganilishi haqida. Samarqand, 1961.