Guliston davlat universiteti filologiya fakulteti

1-masala: Ergash gapli qo’shma gap , ergash va bosh gap haqida tushuncha.
Ergashgan qo’shma gap ham bog’langan qo’shma gap singari kamida ikkita sodda gap. predikativ markazdan tashkil topadi. Biroq bog’langan qo’shma gap komponentlari o’zaro teng bog’lovchilar, shunday vazifadagi vositalar orqali teng bog’lansa, ergashgan Qo’shma gap komponentlari o’zaro ergashtiruvchi bog’lovchilar (keng ma’noda) orqali bog’lanadi va tobe aloqada bo’ladi. Bu holda qo’shma gap komponentlari o’zaro bog’langan qo’shma gap ga nisbatan zich munosabatda bog’langan bo’ladi.
-Biri hokim, biri tobe bo’lgan gaplarning o’zaro ergashtiruvchi bog’lovchilar va shu vazifadagi boshqa grammatik vositalar orqali bog’lanishi asosida yuzaga kelgan sintaktik konstruktsiya ergash gapli qo’shma gap deyiladi.
Hokim holatidagi gap bosh gap, tobe holatdagi gap esa ergash gap deb yuritiladi. Bosh gap hokim bo’lsa-da, ma’nosi noaniq, noma’lum bo’ladi, izohlashni, aniqlashni, tuldirishni talab qiladi. Ergash gap bosh gapga bog’lanib, uning biror bo’lagini yoki butun bir gapni izohlaydi.Bu xususiyati bilan ergash gap Qo’shma gapdagi gap bo’laklariga o’xshaydi.: Eshitdimki, qahramon nom olibsan. gapidagi ergash gap– bosh gapdagi Harakat obektini izohlaydi.
Ergash gaplarning hammasi mustaqil sodda gaplarga xos asosiy bir shartga –ma’lum mazmun munosabatini ifodalash, pauza bilan ajralish xususiyatlariga egadir.
Tilimizda shunday gaplar ham uchraydiki, ularda ba’zi gap bo’laklari ega-kesim munosabatidagi birikmalar bilan ifodalanadi.Ayrim olimlar bunday birikmalarni ergash gap, ular ishtirokidagi gaplarni esa ergash gapli qo’shma gap hisoblashadi.M: Qizi mukofotlangan sochi uzun ayol keldi.O’zbek tilidagi bunday sintaktik birliklarning tabiati ularning ergash gap emasligini ko’rsatadi.Bular quyidagilardan iborat:
Bunday sintaktik qurilmaning kesimi vazifasida ko’pincha sifat, sifatdosh,bor,yo’q kabi so’zlar, ko’p,oz kabi ravishlar, semantik jihatdan ko’proq sifatga yaqinlashgan otlar keladi. M:Mehnati taqdirlangan ayollar to’planishdi.
2.Bunday sintaktik qurilma gapdagi biror bo’lakka bevosita bog’lanadi.Shunga ko’ra gap bo’lagi vazifasida keladi,gap bo’lagi so’rog’iga javob bo’ladi. Baxti kulgan bolalar bayrami nishonlandi.
3.Bunday sintaktik qurilma gap bo’lagi vazifasida kelgani sababli unda ergash gapga xos intonatsiya bo’lmaydi:bunday bo’lak gapning boshqa qismlaridan hech qanday pauza bilan ajralib turmaydi.