Guliston davlat universiteti filologiya fakulteti

Muhokama uchun savollar:

1. 
   Sintaktik qurilmalar necha turga bo’linadi?
   
2. 
   Nopredikativ qurilmalarning qamrov doirasi.
   
3. 
   Predikativ qurilmalar qaysi sintaktik birliklarni o’z ichiga oladi?
   
4. 
   Nima uchun ikki yoki undan ortiq mustaqil so’zlardan tashkil topgan barcha til birliklari so’z birikmasi hisoblanmaydi?
   

2-mavzu: So’z birikmasi. So’z birikmalarining tasnifi.
Reja:

1. 
   So’z birikmasi
   
2. 
   So’z birikmasi turlati
   
3. 
   So’z birikmasida hokim va tobe so’z
   

1-savol bayoni
Sintaktik qurilmaning bir ko’rinishi bo’lgan so’z birikmasi boshqa sintaktik qurilmalardan nomustaqilligi, butunning tarkibiy qismi holatidagi erkin birikma ekanligi bilan farqlanadi. Bu uning qurilish materiali bo’lib xizmat qilishida o’z ifodasini topgan. Shuning uchun so’z birikmasi fikr ifodalay olmaydi, tushuncha ifodalovchi ochik qurilma hisoblanadi, kommunikativ emas, nominativ funktsiya bajaradi. Shu ma’noda so’z birikmasi kamida ikkita mustaqil so’zning tobelanish asosida, birining ikkinchisiga ergashishi natijasida hosil bo’ladigan nominativ birlik, tushuncha ifodalovchi erkin so’z bog’lanmasidir.
So’z birikmasi nechta so’zdan hosil bo’lishidan qat’i nazar, albatta, ikki komponentdan – tobe va hokim komponentdan iborat bo’ladi. Bu ma’noda esa so’z birikmasi bir so’zning yoki komponentning ikkinchi bir so’z yoki komponentga tobelanib, u bilan birga bir semantik- grammatik bog’lanma hosil qilishidir. Bunda tobe so’z –komponent doim aniqlash, izohlash, to’ldirish vazifasini bajaradi. Masalan: farovon hayot, sigir quyruq qilib tushuntirmoq,tovushdan tez,uchta katta qora qo’y kabilar.
Yuqoridagi gaplardan kelib chiqib so’z birikmasiga shunday ta’rif berish mumkin:.
Nutq jarayonida ikki yoki undan ortiq mustaqil til birliklaridan birining ikkinchisiga grammatik jihatdan tobelanib, uning ma’nosini aniqlab, izohlab, to’ldirib kelishi natijasida hosil bo’ladigan tushuncha ifodalovchi erkin birikma so’z birikmasi deyiladi.